Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 1: Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh trung học cơ sở

 LỜI GIỚI THIỆU 
 Giáo viên là mt trong nhng nhân t quan trng quyt nh cht lng 
 giáo dc và ào to ngun nhân lc cho t nc. Do vy, ng, Nhà nc 
 ta c bit quan tâm n công tác xây dng và phát trin i ng giáo viên. 
 Mt trong nhng ni dung c chú trng trong công tác này là bi dng 
 thng xuyên (BDTX) chuyên môn, nghip v cho giáo viên. 
 BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên là mt trong nhng mô hình 
 nhm phát trin ngh nghip liên tc cho giáo viên và c xem là mô 
 hình có u th giúp s ông giáo viên c tip cn vi các chng trình 
 phát trin ngh nghip. 
 Tip ni chu kì II, chu kì III BDTX giáo viên mm non, ph thông, B 
 Giáo dc và ào to ã xây dng chng trình BDTX giáo viên và quy 
 ch BDTX giáo viên theo tinh thn i mi nhm nâng cao cht lng và 
 hiu qu ca công tác BDTX giáo viên trong thi gian ti. Theo ó, các 
 ni dung BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên ã c xác nh, 
 c th là: 
 — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v nm hc theo cp hc 
 (ni dung bi dng 1); 
 — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v phát trin giáo dc a 
 phng theo nm hc (ni dung bi dng 2); 
 — Bi dng áp ng nhu cu phát trin ngh nghip liên tc ca giáo viên 
 (ni dung bi dng 3). 
 Theo ó, hng nm mi giáo viên phi xây dng k hoch và thc hin 
 ba ni dung BDTX trên vi thi lng 120 tit, trong ó: ni dung bi 
 dng 1 và 2 do các c quan qun lí giáo dc các cp ch o thc hin 
 và ni dung bi dng 3 do giáo viên la chn  t bi dng nhm 
 phát trin ngh nghip liên tc ca mình. 
 B Giáo dc và ào to ã ban hành Chng trình BDTX giáo viên mm 
 non, ph thông và giáo dc thng xuyên vi cu trúc gm ba ni dung 
 bi dng trên. Trong ó, ni dung bi dng 3 ã c xác nh và th 
 hin di hình thc các module bi dng làm c s cho giáo viên t la 
 chn ni dung bi dng phù hp  xây dng k hoch bi dng hng 
 nm ca mình. 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 5 
 ĐỖ THỊ HẠNH PHÚC 
MODULE THcs 
 1 
 ®Æc ®iÓm t©m sinh lÝ 
 cña häc sinh 
 trung häc c¬ së 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 7 C. NỘI DUNG 
Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát về giai đoạn phát triển của lứa 
 tuổi học sinh trung học cơ sở 
 Là GV THCS,  t c kt qu cao trong dy hc và GD HS, bn ã 
 tng tìm hiu v c im phát trin ca mi la tui HS THCS; ã có 
 nhiu kinh nghim trong giao tip, ng x vi các em. Bn hãy nh li và 
 vit ra suy ngh ca mình  thc hin mt s yêu cu sau: 
a. Hãy nêu v trí và ý ngha ca giai on tui thiu niên (tui HS THCS) 
 trong s phát trin con ngi. 
b. Nêu các iu kin nh hng n s phát trin tâm lí HS THCS. 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 9 Th nht: ây là thi kì quá  t tui th sang tui trng thành, thi kì 
 tr  “ngã ba ng” ca s phát trin. Trong ó có rt nhiu kh nng, 
 nhiu phng án, nhiu con ng  mi tr em tr thành mt cá nhân. 
 Trong thi kì này, nu s phát trin c nh hng úng, c to 
 thun li thì tr em s tr thành cá nhân thành t, công dân tt. Ngc li, 
 nu không c nh hng úng, b tác ng bi các yu t tiêu cc thì 
 s xut hin hàng lot nguy c dn tr em n bên b ca s phát trin 
 lch lc v nhn thc, thái , hành vi và nhân cách. 
 Th hai : Thi kì mà tính tích cc xã hi ca tr em c phát trin mnh 
 m, c bit trong vic thit lp các quan h bình ng vi ngi ln và 
 bn ngang hàng, trong vic lnh hi các chun mc và giá tr xã hi, thit 
 k tng lai ca mình và nhng k hoch hành ng cá nhân tng ng. 
 Th ba : Trong sut thi kì tui thiu niên u din ra s cu to li, ci t 
 li, hình thành các cu trúc mi v th cht, sinh lí, v hot ng, tng 
 tác xã hi và tâm lí, nhân cách, xut hin nhng yu t mi ca s trng 
 thành. T ó hình thành c s nn tng và vch chiu hng cho s 
 trng thành thc th ca cá nhân, to nên c thù riêng ca la tui. 
 Th t : Tui thiu niên là giai on khó khn, phc tp và y mâu 
 thun trong quá trình phát trin. 
 Ngay các tên gi ca thi kì này: thi kì “quá ”, “tui khó khn”, “tui 
 khng hong”... ã nói lên tính phc tp và quan trng ca nhng quá 
 trình phát trin din ra trong la tui thiu niên. S phc tp th hin 
 qua tính hai mt ca hoàn cnh phát trin ca tr. Mt mt có nhng 
 yu t thúc y phát trin tính cách ca ngi ln. Mt khác, hoàn cnh 
 sng ca các em có nhng yu t kìm hãm s phát trin tính ngi ln: 
 Phn ln thi gian các em bn hc, ít có ngha v khác vi gia ình; 
 nhiu bc cha m quá chm sóc tr, không  các em phi chm lo vic 
 gia ình... 
2. Các điều kiện phát triển tâm lí của học sinh trung học cơ sở 
a. S phát trin c th 
 Bc vào tui thiu niên có s ci t li rt mnh m và sâu sc v c th, 
 v sinh lí. Trong sut quá trình trng thành và phát trin c th ca 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 11 T 12 n 15 tui, phn tng thêm ca xng sng phát trin chm hn 
 so vi nhp  ln lên v chiu cao ca thân th. Di 14 tui vn còn có 
 các t sn hoàn toàn gia các t xng sng, do ó ct sng d b 
 cong, b vo khi ng, ngi, vn ng, mang vác vt nng... không úng 
 t th (S hng t th din ra nhiu nht  tui 11 n 15). Do ó, cn lu 
 ý nhc nh giúp các em tránh nhng sai lch v ct sng. 
 Khuôn mt thiu niên cng thay i do s phát trin nhanh chóng phn 
 phía trc ca hp xng s. iu này khin cho t l chung  thân th 
 thiu niên thay i so vi tr nh và ã xp x t l c trng cho ngi 
 ln. n cui tui thiu niên, s phát trin th cht t mc ti a. 
* S phát trin ca h c: 
— S tng khi lng các bp tht và lc ca c bp din ra mnh nht vào 
 cui thi kì dy thì. Cui tui thiu niên, c th ca các em ã rt kho 
 mnh (các em trai thích  tay, á bóng  th hin sc mnh ca c bp...). 
 Tuy nhiên, c th thiu niên chóng mt và các em không làm vic lâu bn 
 nh ngi ln. Nên chú ý iu ó khi t chc lao ng, luyn tp th thao, 
 hot ng ngoi khoá cho các em. 
— S phát trin h c ca thiu niên trai và gái din ra theo hai kiu khác 
 nhau, c trng cho mi gii: Các em trai cao nhanh, vai rng, c vai, 
 bp tay, bp chân phát trin mnh, to nên s mnh m ca nam gii 
 sau này. Các em gái tròn trn dn, ngc n, xng chu rng... to nên 
 s mm mi, duyên dáng ca thiu n. (Song quá trình này kt thúc 
 ngoài gii hn ca tui thiu niên). 
* S phát trin c th thiu niên din ra không cân i: 
— H c phát trin chm hn h xng. Trong s phát trin ca h xng 
 thì xng tay, xng chân phát trin mnh nhng xng lng ngc phát 
 trin chm hn. S phát trin gia xng bàn tay và các xng t ngón 
 tay không ng u. S ci t b máy vn ng làm mt i s nhp 
 nhàng ca các c ng, làm thiu niên lúng túng, vng v, vn ng 
 thiu hài hoà, ny sinh  các em cm xúc không thoi mái, thiu t tin. 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 13 S xut hin tui dy thì ph thuc yu t khí hu, th cht, dân tc, ch 
 sinh hot (vt cht, tinh thn), li sng... Tuy nhiên, hin nay do gia 
tc phát trin th cht và phát dc nên tui dy thì có th n sm hn 
t 1,5 n 2 nm. 
 Tui dy thì 
n 15 — 16 tui, giai on dy thì kt thúc. Các em có th sinh sn c 
nhng các em cha trng thành v mt c th, c bit v mt tâm lí và 
xã hi. Bi vy la tui HS THCS c coi là không có s cân i gia 
vic phát dc, gia bn nng tng ng, nhng tình cm và ham mun 
tình dc vi mc  trng thành v xã hi và tâm lí. Vì th, ngi ln 
(cha m, giáo viên, các nhà giáo dc...) cn hng dn, tr giúp mt cách 
khéo léo, t nh  các em hiu úng vn , bit xây dng mi quan h 
úng n vi bn khác gii... và không bn khon lo lng khi bc vào 
tui dy thì. 
S phát dc và nhng bin i trong s phát trin th cht ca thiu 
niên có ý ngha quan trng i vi s xut hin nhng cu to tâm lí mi. 
Nhng bin i rõ rt v mt gii phu sinh lí i vi thiu niên ã làm 
cho các em tr thành ngi ln mt cách khách quan và làm ny sinh 
cm giác v tính ngi ln ca bn thân các em. S phát dc làm cho 
thiu niên xut hin nhng cm giác, tình cm và rung cm mi mang 
tính cht gii tính, các em quan tâm nhiu hn n ngi khác gii. 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 15 i gia h thng tín hiu th nht và h thng tín hiu th hai. Do ó, 
 ngôn ng ca các em cng thay i: nói chm hn, ngp ngng, nói 
 “nhát gng”... Tuy nhiên, s mt cân bng trên ch có tính cht tm thi. 
 Khong 15 tui tr i thì vai trò ca h thng tín hiu th hai tng, s c 
 ch trong c tng cng, quá trình hng phn và c ch cân i hn. 
 Nh vy, các em s bc vào tui thanh niên vi s hài hoà ca hai h 
 thng tín hiu, ca hng phn và c ch  v não và di v. 
 Tóm li, c th thiu niên ang chu mt ph ti áng k do s phát trin 
 nhy vt v th cht trong s ci t gii phu sinh lí c th do hot ng 
 mnh ca các tuyn ni tit dn ti hin tng dy thì  thiu niên. 
 Nhng mâu thun tm thi ch din ra trong quá trình ci t v mt gii 
 phu sinh lí trong mt thi gian ngn. n cui tui thiu niên, s phát 
 trin v th cht s êm  hn. 
b. iu kin xã hi 
 * V th ca thiu niên trong xã hi: Thiu niên có nhng quyn hn và 
 trách nhim xã hi ln hn so vi HS tiu hc: 14 tui các em c làm 
 chng minh th. Cùng vi hc tp, HS THCS tham gia nhiu hot ng 
 xã hi phong phú: giáo dc các em nh; giúp  các gia ình thng 
 binh, lit s, gia ình có công vi cách mng; tham gia các hot ng tp 
 th chng t nn xã hi; làm tình nguyn viên; v sinh trng lp, ng 
 ph... iu này giúp cho HS THCS m rng các quan h xã hi, kinh 
 nghim sng thêm phong phú, ý thc xã hi c nâng cao. 
 * V th ca thiu niên trong gia ình: Thiu niên c tha nhn là mt 
 thành viên tích cc trong gia ình, c giao mt s nhim v nh: 
 chm sóc em nh, nu n, dn dep...  nhng gia ình khó khn, các em 
 ã tham gia lao ng thc s, góp phn thu nhp cho gia ình. HS THCS 
 c cha m trao i, bàn bc mt s công vic trong nhà. Các em quan 
 tâm n vic xây dng và bo v uy tín gia ình. Nhìn chung, các em ý 
 thc c v th mi ca mình trong gia ình và thc hin mt cách tích 
 cc. Tuy nhiên, a s thiu niên vn còn i hc, các em vn ph thuc 
 vào cha m v kinh t, giáo dc... iu này to ra hoàn cnh có tính hai 
 mt trong i sng ca thiu niên trong gia ình. 
 TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 17