Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 10: Rào cản học tập của các đối tượng học sinh Trung học cơ sở

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O 
Côc nhµ gi¸o vµ c¸n bé qu¶n lÝ c¬ së gi¸o dôc 
NGUYÔN QUANG UÈN – PH¹M THANH B×NH – NGUYÔN THÞ H¦¥NG 
TµI LIÖU BåI D¦ìNG PH¸T TRIÓN N¡NG LùC NGHÒ NGHIÖP GI¸O VI£N 
N©ng cao n¨ng lùc 
ch¨m sãc/ hç trî t©m lÝ 
cho häc sinh 
trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc 
• Module THCS 10: Rào cản học tập của các đối tượng 
 học sinh trung học cơ sở 
• Module THCS 11: Chăm sóc, hỗ trợ tâm lí học sinh 
 nữ, học sinh người dân tộc thiểu số trong trường 
 trung học cơ sở 
• Module THCS 12: Khắc phục trạng thái tâm lí căng 
 thẳng trong học tập của học sinh trung học cơ sở 
(Dành cho giáo viên trung học cơ sở) 
NHµ XUÊT B¶N Gi¸o dôc ViÖt Nam 
NHµ XUÊT B¶N §¹I HäC S¦ PH¹M MỤC LỤC 
 Trang 
Module THCS 10: Rào cản học tập của các đối tượng học sinh 
 trung học cơ sở ...................................................... 7 
A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN .................................................................. 8 
B. MỤC TIÊU ...................................................................................... 9 
C. NỘI DUNG ................................................................................... 10 
 Nội dung 1. Khái quát chung về rào cản tâm lí trong học tập................. 10 
 Nội dung 2. Cách phát hiện và phòng tránh rào cản tâm lí 
 trong học tập................................................................ 21 
 Nội dung 3. Phương pháp và kĩ năng hỗ trợ tâm lí cho học sinh phát hiện 
 và phòng tránh rào cản tâm lí trong học tập....................... 27 
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 37 
Module THCS 11: Chăm sóc, hỗ trợ tâm lí học sinh nữ, học sinh người 
 dân tộc thiểu số trong trường trung học cơ sở ....... 43 
A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN ................................................................ 44 
B. MỤC TIÊU .................................................................................... 44 
C. NỘI DUNG ................................................................................... 45 
 Nội dung 1. Khái quát chung về tâm lí học sinh trung học cơ sở 
 và chăm sóc, hỗ trợ tâm lí cho học sinh trung học cơ sở....... 45 
 Nội dung 2. Chăm sóc, hỗ trợ tâm lí cho học sinh nữ, học sinh 
 dân tộc thiểu số ở trường trung học cơ sở.......................... 64 
 Nội dung 3. Tổng kết module ........................................................... 80 
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 84 
Module THCS 12: Khắc phục trạng thái tâm lí căng thẳng 
 trong học tập của học sinh trung học cơ sở ........... 89 
A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN ................................................................ 90 
B. MỤC TIÊU .................................................................................... 91 
C. NỘI DUNG ................................................................................... 91 
 | 3 
 LỜI GIỚI THIỆU 
 Giáo viên là mt trong nhng nhân t quan trng quyt nh cht lng 
 giáo dc và ào to ngun nhân lc cho t nc. Do vy, ng, Nhà nc 
 ta c bit quan tâm n công tác xây dng và phát trin i ng giáo 
 viên. Mt trong nhng ni dung c chú trng trong công tác này là bi 
 dng thng xuyên (BDTX) chuyên môn, nghip v cho giáo viên. 
 BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên là mt trong nhng mô hình 
 nhm phát trin ngh nghip liên tc cho giáo viên và c xem là mô 
 hình có u th giúp s ông giáo viên c tip cn vi các chng trình 
 phát trin ngh nghip. 
 Tip ni chu kì II, chu kì III BDTX giáo viên mm non, ph thông, B 
 Giáo dc và ào to ã xây dng chng trình BDTX giáo viên và quy 
 ch BDTX giáo viên theo tinh thn i mi nhm nâng cao cht lng và 
 hiu qu ca công tác BDTX giáo viên trong thi gian ti. Theo ó, các 
 ni dung BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên ã c xác nh, 
 c th là: 
 — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v nm hc theo cp hc 
 (ni dung bi dng 1); 
 — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v phát trin giáo dc a 
 phng theo nm hc (ni dung bi dng 2); 
 — Bi dng áp ng nhu cu phát trin ngh nghip liên tc ca giáo viên 
 (ni dung bi dng 3). 
 Theo ó, hng nm mi giáo viên phi xây dng k hoch và thc hin 
 ba ni dung BDTX trên vi thi lng 120 tit, trong ó: ni dung bi 
 dng 1 và 2 do các c quan qun lí giáo dc các cp ch o thc hin 
 và ni dung bi dng 3 do giáo viên la chn  t bi dng nhm 
 phát trin ngh nghip liên tc ca mình. 
 B Giáo dc và ào to ã ban hành Chng trình BDTX giáo viên mm 
 non, ph thông và giáo dc thng xuyên vi cu trúc gm ba ni dung 
 bi dng trên. Trong ó, ni dung bi dng 3 ã c xác nh và th 
 hin di hình thc các module bi dng làm c s cho giáo viên t la 
 chn ni dung bi dng phù hp  xây dng k hoch bi dng hng 
 nm ca mình. 
  giúp giáo viên t hc, t bi dng là chính, B Giáo dc và ào to 
 ã giao cho Cc Nhà giáo và Cán b qun lí c s giáo dc ch trì xây 
 | 5 
 NGUYỄN QUANG UẨN 
 PHẠM THANH BÌNH 
ModulE THCS 10 
 RµO C¶N HäC TËP 
 CñA C¸C §èI T¦îNG 
 HäC SINH trung häc c¬ së 
 RÀO CẢN HỌC TẬP CỦA CÁC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH THCS | 7 
 B. MỤC TIÊU 
1. VỀ KIẾN THỨC 
 — Hiu c các khái nim c bn: khó khn tâm lí, rào cn tâm lí, các biu 
 hin, các loi, nguyên nhân và nh hng ca rào cn tâm lí trong hc 
 tp ca hc sinh THCS. 
 — Nm c các phng pháp nhn bit các biu hin ca rào cn tâm lí 
 trong hc tp ca hc sinh THCS. 
 — Nm c các phng pháp, các k nng h tr tâm lí giúp hc sinh 
 phòng tránh rào cn tâm lí trong hc tp. 
2. VỀ KĨ NĂNG 
 — Vn dng c các kin thc v khó khn tâm lí, rào cn tâm lí,  nhn 
 bit c các biu hin ca rào cn tâm lí trong hc tp ca hc sinh 
 THCS. 
 — Vn dng các phng pháp, k nng  h tr hc sinh phòng tránh rào 
 cn tâm lí trong hc tp. 
3. VỀ THÁI ĐỘ 
 Có thái  úng n trong vic phát hin và phòng chng rào cn tâm lí 
 trong hc tp; rèn luyn các hành vi phát hin và phòng chng rào cn 
 tâm lí trong hc tp. 
 RÀO CẢN HỌC TẬP CỦA CÁC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH THCS | 9 
 Nhim v 2: 
 Làm rõ khái nim rào cn tâm lí và rào cn tâm lí trong hc tp: 
 — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 
 — Ch ra khái nim rào cn tâm lí và rào cn tâm lí trong hc tp trên c s 
 có s phân tích v khác bit vi khái nim khó khn tâm lí và khó khn 
 tâm lí trong hc tp. 
 Nhim v 3: 
 Phân tích mt ví d v khó khn tâm lí trong hc tp và rào cn tâm lí 
 trong hc tp: 
 — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 
 — Phân tích vào mt ví d  làm ni bt s khác bit ca khó khn tâm lí 
 trong hc tp và rào cn tâm lí trong hc tp  hình dung ra nhng biu 
 hin ca rào cn tâm lí trong hc tp. 
2. Thông tin cơ bản 
  làm quen vi khái nim rào cn tâm lí trong hc tp, trc ht phi 
 xut phát t khái nim khó khn tâm lí và khó khn tâm lí trong hc tp. 
2.1. Khó khăn tâm lí và khó khăn tâm lí trong học tập 
 * Khó khn tâm lí là nhng tr ngi v mt tâm lí trong quá trình con 
 ngi thc hin và t c mc ích ca hot ng. 
 Trong s phát trin giai on la tui, hot ng hc tp ca hc sinh 
 THCS giúp các em tip thu nhng tri thc khoa hc, kinh nghim, k 
 nng, k xo... góp phn to ln vào s hình thành và phát trin nhân 
 cách. Tuy nhiên, không phi vic hc lúc nào cng din ra mt cách 
 thun li mà có nhng lúc gp khó khn, b tc mà bn thân hc sinh 
 khó gii quyt c, dn ti vic hc tp trì tr và kt qu không cao, 
 không t c mc ích  ra... ó là khi các em ang gp nhng khó 
 khn tâm lí trong hc tp. 
 * Khó khn tâm lí trong hc tp ó chính là các tr ngi v mt tâm lí trong 
 quá trình hc tp làm cho hc sinh khó t hoc không t c mc 
 tiêu hc tp. Khó khn tâm lí c biu hin  các mt: 
 — Mt nhn thc: Ch th cha nhn thc y  v nhim v hot ng 
 ca mình, cha ánh giá úng kh nng ca bn thân trong hot ng 
 (ánh giá quá cao hay quá thp kh nng ca bn thân trong hot ng). 
 — Mt xúc cm — tình cm: Thiu kh nng kim ch xúc cm, tình cm, th  
 vi hot ng. 
 RÀO CẢN HỌC TẬP CỦA CÁC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH THCS | 11
 s tr thành thách thc, tr ngi vi các em — tc là các em ang phi i 
 mt vi nhng rào cn tâm lí. 
 Rào cn tâm lí là nhng khó khn tâm lí  mc  cao, tr thành nhng 
 thách thc, tr ngi  mc  ln, làm gim ng lc hot ng ca con 
 ngi, nh hng tiêu cc n kt qu ca hot ng. 
 Rào cn tâm lí trong hc tp chng qua là nhng khó khn tâm lí trong hc 
 tp nhng  mc  cao, có nh hng n ng lc tin hành các hành 
 ng hc tp  hc sinh và có nh hng n kt qu hc tp ca các em. 
3. Tự đánh giá 
 Sau khi nghiên cu nhng thông tin c bn và thc hin các nhim v 
 ca hot ng 1, bn ã hiu th nào là khó khn tâm lí, rào cn tâm lí 
 và rào cn tâm lí trong hc tp. Bn hãy suy ngm và t tr li các câu 
 hi sau: 
 Câu hi 1: Khó khn tâm lí và khó khn tâm lí trong hc tp là gì? Cho ví 
 d minh ho. 
 Câu hi 2: Rào cn tâm lí và rào cn tâm lí trong hc tp là gì? Cho ví d 
 minh ho. 
 RÀO CẢN HỌC TẬP CỦA CÁC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH THCS | 13
 — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 
 — Tìm các ví d v nhng biu hin xúc cm, tình cm và hành vi ca rào 
 cn tâm lí trong hc tp. 
 — Phân tích c biu hin v mt xúc cm, tình cm và hành vi ca rào 
 cn tâm lí trong hc tp. 
2. Thông tin cơ bản 
 Cng gn ging vi khó khn tâm lí trong hc tp nhng  mt mc  
 cao, rào cn tâm lí trong hc tp có mt s biu hin c bn nh sau: 
2.1. Về mặt nhận thức 
 Nhn thc là nhân t rt quan trng trong i sng tâm lí con ngi. 
 Nhn thc giúp con ngi hiu bit c các s vt hin tng, trên c 
 s ó con ngi bày t thái  tình cm và có nhng hành vi tng ng. 
 Trong thc tin hot ng, ng trc nhng vn  phc tp ca cuc 
 sng, c bit trong lnh vc hc tp, không phi bt kì lúc nào con 
 ngi cng có nhn thc úng, mà còn có lúc cha úng, cha hoàn 
 chnh, dn ti nhng khó khn, tr ngi thm chí sai lm trong hot 
 ng. i vi hc sinh THCS, trong môi trng hc tp mi, phc tp 
 hn so vi môi trng hc tp  Tiu hc,  hc sinh xut hin nhng 
 rào cn tâm lí trong hc tp, ó là: 
 + Nhn thc cha y  v nhim v hc tp  THCS. Khi hc sinh hiu 
 bit y , sâu sc v i tng hot ng ca mình, thì hot ng ó 
 s t hiu qu cao hn. Vic nhn thc cha y  v nhim v hc 
 tp c coi là mt rào cn ln làm hn ch kt qu hc tp ca các em. 
 + Ch th ánh giá cha úng v bn thân. Mt iu quan trng là trong 
 quá trình hc tp lnh hi tri thc, ch th cn ánh giá chính xác nng 
 lc ca bn thân, xác nh c im mnh, im yu, t ó la chn 
 cho mình phng pháp hc tp sao cho phù hp. Nu ánh giá quá cao 
 dn ti t cao t i, xem thng nhim v hc tp, xem thng ngi 
 khác. Nu ánh giá quá thp, s có mc cm t ti, lo s nh hng ti kt 
 qu hc tp. 
 + ánh giá cha úng nhng vn  cn hc tp: Trong quá trình làm 
 quen vi vic hc tp  THCS, hc sinh cha ánh giá chính xác nhng 
 vn  trong hc tp, quá coi trng hoc quá xem nh, phc tp vn . 
 Vì vy, trong quá trình hc tp, các em không t tin vào bn thân, s mc 
 sai lm trong quá trình hc tp hoc ánh giá thp ni dung hc tp nên 
 RÀO CẢN HỌC TẬP CỦA CÁC ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH THCS | 15