Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 11: Chăm sóc, hỗ trợ tâm lí học sinh nữ, học sinh người dân tộc thiểu số trong trường Trung học cơ sở

 NGUYỄN THỊ HƯƠNG 
ModulE THCS 11 
 Ch¨m sãc, hç trî t©m lÝ 
 häc sinh n÷, häc sinh 
 ng−êi d©n téc thiÓu sè 
 trong tr−êng 
 trung häc c¬ së 
 CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 43
 thông qua vic giáo viên thc hành c các bin pháp giúp  hc sinh 
 n, hc sinh ngi dân tc thiu s thc hin mc tiêu dy hc. 
 — Thái : Hiu rõ tm quan trng ca vic h tr tâm lí i vi hc sinh 
 n và hc sinh ngi dân tc thiu s trong các hot ng giáo dc, có ý 
 thc s dng các bin pháp tích cc  h tr tâm lí cho các em. 
 C. NỘI DUNG 
Nội dung 1 
 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÂM LÍ HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ 
 SỞ VÀ CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ CHO HỌC SINH 
 TRUNG HỌC CƠ SỞ 
Hoạt động 1: Tìm hiểu về tâm lí học sinh trung học cơ sở. 
1. Nhiệm vụ 
 Bn hãy tr li nhng câu hi sau ây: 
 — La tui hc sinh THCS bao gm  tui nào? Nêu nhng c trng c 
 bn ca la tui hc sinh THCS? 
 — Nhng iu kin nào nh hng n s phát trin tâm lí ca hc sinh 
 THCS? 
 — Nêu mt s c im tâm lí ca hc sinh THCS. 
2. Thông tin cơ bản 
2.1. Đặc trưng cơ bản của học sinh trung học cơ sở 
 La tui hc sinh THCS bao gm nhng em có  tui t 11 n 15 tui. 
 ây là la tui có v trí c bit trong thi kì phát trin ca con ngi ; là 
 thi kì phát trin phc tp và có tm quan trng c bit ca tr em nói 
 riêng và ca con ngi nói chung. Trong tâm lí hc phát trin, ngi ta gi 
 ây là thi kì quá  t thi th u sang thi kì trng thành ca con ngi 
 và la tui này c gi là la tui thiu niên. 
 S khác bit c bn ca la tui thiu niên so vi các la tui khác là s 
 phát trin mnh m, thiu cân i v các mt trí tu, o c. S xut 
 hin nhng yu t mi ca s trng thành do kt qu s bin i c th, 
 s phát trin t ý thc, s thay i kiu quan h vi ngi ln, vi bn bè, 
 yêu cu ca hot ng hc tp, hot ng xã hi mà thiu niên tham gia 
 vào. Trong các em tn ti song song c im ca c tr con và ca ngi 
 CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 45
 H thn kinh ca các em la tui hc sinh THCS còn cha có kh nng 
 chu ng nhng kích thích mnh hoc n iu kéo dài. Nhng kích 
 thích nh th thng gây cho các em trng thái c ch hay ngc li có 
 th gây ra trng thái b kích ng mnh . Vì vy, nhng chn ng thn 
 kinh mnh, hoc s ch i lâu dài trong trng thái không thoi mái... 
 u có th làm cho mt s em b c ch, u oi, th . Mt s khác có 
 nhng hành vi không phù hp, không úng vi bn cht ca các em . 
 Mt c im quan trng ca la tui này mà chúng ta cn quan tâm, ó 
 là s dy thì . S dy thì  la tui thiu niên là mt hin tng bình 
 thng, din ra theo quy lut sinh hc và chu nh hng rt nhiu ca 
 môi trng t nhiên và môi trng xã hi. 
 Dy thì  các em trai vào khong 15, 16 tui,  các em n vào khong 13, 
 14 tui. Biu hin ca thi kì này là các c quan sinh dc phát trin và 
 xut hin nhng du hiu ph ca gii tính (các em trai có ria mép,  các 
 em gái ngc bt u phát trin) . Thi kì dy thì sm hay mun ph thuc 
 vào nhiu yu t trong ó có c im dân tc, c im a lí t nhiên 
 và môi trng xã hi. Các em sng  x nóng thng dy thì sm hn các 
 em sng  x lnh . Dy thì còn ph thuc vào ch  sinh hot ca cá 
 nhân, sc kho và ch  n ung, lao ng, ngh ngi, i sng tinh 
 thn ca các em... Hin nay, do iu kin xã hi có nhiu thay i, xut 
 hin s gia tng tc  phát trin th cht, tui dy thì có th sm lên. 
 Kt thúc thi kì dy thì, kh nng hot ng tình dc bt u phát trin, 
 nhng các em cha trng thành v mt c th và c bit là s trng 
 thành v mt xã hi . Vì th, mt s nhà khoa hc cho rng  la tui 
 thiu niên không có s cân i gia tình cm, ham mun tình dc vi 
 mc  trng thành v mt xã hi và tâm lí. 
b) Sự thay đổi của điều kiện sống 
 — i sng trong gia ình: 
  la tui thiu niên, a v ca các em  trong gia ình ã có thay i. 
 Các em bt u c coi là thành viên có v th ca gia ình, c cha 
 m giao cho mt s vic.  nhng gia ình khó khn, mt s em ã phi 
 tham gia lao ng. Vì th, các em ã ý thc c các nhim v ó và thc 
 hin mt cách tích cc. 
 iu quan trng và có ý ngha ln i vi thiu niên là các em ã c 
 tham gia bàn bc mt s công vic ca gia ình. Các em ã quan tâm 
 CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 47
 trin rt mnh. Nhng thành phn hình tng — c th ca t duy b 
 phn không gim xung mà vn tn ti và phát trin. Các em có óc tng 
 tng phong phú và a dng, hình dung ra c nhng hình nh phc 
 tp, nhng c m tt p cho bn thân. 
 Thiu niên mun ngi ln tha nhn s trng thành ca các em không 
 ch là th cht mà c v th ca các em trong gia ình, nhà trng và trong 
 các hot ng xã hi. Kiu quan h ca ngi ln vi tr em trc ây 
 (kiu quan h không bình ng gia ngi ln và tr em) không còn thích 
 hp vi la tui này . Vì th, các em mong mun ci t mi quan h này 
 theo chiu hng hn ch quyn hn ca ngi ln, m rng quyn hn 
 ca mình . Các em mong mun c ngi ln tôn trng, tin tng và m 
 rng s t lp. Do nhu cu t khng nh phát trin rt mnh m, các em 
 rt mun c th hin mình trc mi ngi. 
 Mi quan h ca hc sinh THCS vi bn bè cùng la tui ngày càng phc 
 tp, a dng. S giao tip gia các em ã vt ra ngoài phm vi hc tp, 
 phm vi nhà trng . Các em có nhu cu rt ln trong giao tip vi bn 
 bè. Mt mt, các em khao khát c giao tip và cùng hot ng vi 
 nhau, mun c sng tp th, có bn bè thân thit, tin cy; mt khác, 
 các em còn có nguyn vng là mun c bn bè tha nhn, tôn trng. 
 Hc sinh THCS coi quan h bn bè cùng tui là quan h riêng ca cá 
 nhân . Các em cho rng các em có quyn hành ng c lp trong quan 
 h này và bo v quyn ó ca mình. 
 Lí tng tình bn ca la tui này là “sng cht có nhau, chia ngt s 
 bùi”. S bt hoà trong quan h bn bè cùng lp, s thiu thn bn thân 
 hoc tình cm b phá v u sinh ra nhng cm xúc nng n. Tình hung 
 khó chu nht i vi các em là b phê bình trc tp th, trc bn bè. 
 Hình pht nng n nht i vi các em là b bn bè ty chay . 
 Hc sinh THCS ã bt u quan tâm n bn khác gii tính.  la tui 
 này, các em ã bt u quan tâm ln nhau, a thích nhau. Lúc u s 
 quan tâm ti gii khác  các em nam còn có tính cht tn mn và biu 
 hin bng phng thc c thù ca tr con, nh trêu trc các em gái... 
 Các em gái lúc u có th không hài lòng, nhng khi hiu thì các em 
 không bc tc, gin di các em trai. V sau, nhng quan h này c thay 
 i, mt tính trc tip, xut hin tính ngng ngùng, e thn nên nhiu em 
 ngi tip xúc trc tip mà tip xúc gián tip qua email, chat, mng xã hi... 
  hc sinh lp 6 và lp 7, tình bn gia nam và n ít ny sinh, nhng  các 
CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 49
 Do s phc tp ca la tui này, ngi ln cn c bit quan tâm n s 
 phát trin ca tr em la tui hc sinh THCS; ch ng hng dn và t 
 chc các hot ng phù hp  phát huy nhng li th ca tng tr em 
 trong giai on phát trin này. 
3. Bài tập 
 Bài tp 1: 
 Bng quan sát ca bn v h c sinh la tui THCS, bn hãy in nhng 
 thông tin vào ô trng ca bng di ây nhm mô t v s thay i v 
 th cht ca la tui thiu niên. 
 Nhng thay i Biu hin 
Thay i v chiu cao 
Thay i v cân nng 
Thay i v hình dáng 
 Bài tp 2 
 Bn hãy cung cp thêm nhng thông tin nhm khng nh nhng thay 
 i v v th ca thiu niên trong i sng gia ình bng cách in thông 
 tin vào ô trng ca bng di. 
 Biu hin ca s thay i Nhng công vic c th 
c cha m giao mt s 
vic ca gia ình 
c cùng cha m bàn bc 
mt s vic ca gia ình 
4. Tự đánh giá 
 T ánh giá 1 
 T hiu bit v s bin i v th cht (sinh lí) ca la tui thiu niên, 
 bn có th rút ra nhng iu cn lu ý gì trong quan h, i x vi các 
 em la tui này? 
 CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 51
 Hãy vit ra suy ngh ca bn. 
 (1) Tôi ã hc c: 
 iu ó s c áp dng  công vic nào? 
 Áp dng khi nào? 
 (2) Tôi ã hc c: 
 iu ó s c áp dng  công vic nào? 
 Áp dng khi nào? 
CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 53
 Khi cng thng, con ngi thng có các biu hin không bình thng v 
 sinh lí, hành vi, cm xúc và nhn thc. 
 — V sinh lí: au u, mt mi, cng c  c, lng và quai hàm, tim p 
 mnh, th nhanh, m, thay i thói quen ng, có tt hay run và lo lng, 
 i ngoài, khó tiêu, nôn, i tiu thng xuyên, mm và hng khô, gim 
 ngon ming. 
 — V hành vi: nói lp, mc li hn thng l, hút nhiu thuc lá hn, th 
 hin s thiu kiên nhn, không có kh nng th giãn, nghin rng, thiu 
 s mm do trong ng x, né tránh mi ngi, có nhng li nói xúc 
 phm ngi khác, không hoàn thành công vic. 
 — V cm xúc: s, lo lng, tc gin, m c, hành vi hung hng hn, khó 
 chu, trm cm hoc cm thy bun bã, khó chu, mun khóc, chy trn, 
 ph nhn cm xúc, bun t. 
 — V nhn thc: suy ngh theo mt chiu, thiu sáng to, không có kh 
 nng lp k hoch, quá lo lng v quá kh hay tng lai, thiu tp trung, 
 t duy tiêu cc, t duy cng nhc, gp ác mng, m ngày. 
 — V nguyên tc: mun gim bt s cng thng cho h c sinh, cn làm gim 
 bt các áp lc i vi cá c em và gia tng ni lc ca bn thân cá c em. 
 Gim bt áp lc ca cuc sng và nhng hot ng c bn cho h c sinh 
 không n gin. Phng hng chung là giúp cá c em sp xp thi gian 
 hp lí và giúp cá c em bit cách lp k hoch  sp t công vic theo 
 mt lch trình hp lí hoc chia nh công vic thành nhng phn công 
 vic  làm hng ngày, hng tun s giúp tr d dàng t c thi hn 
 và gim cng thng. 
 Nu cng thng do suy ngh tiêu cc ca h c sinh gây ra, ngi ln cn 
 gn gi h c sinh, giúp cá c em khc phc các suy ngh không tích cc. V 
 lâu dài, phi hng dn h c sinh rèn luyn t duy tích cc hn, tp trung 
 vào nhng im tích cc, vào nhng gì mà cá c em có th kim soát c. 
 Các yu t h tr  gim bt s cng thng cho h c sinh bao gm: ch 
  n ung ngh ngi, âm nhc, nim vui, n ci, th dc, th thao và 
 vn ng khác, s chia s ca ngi thân và bn hc. 
b) Học sinh gặp rào cản về giới 
 Gii là hin tng cu trúc xã hi do xã hi gán cho hai gii tính các vai 
 trò và nhim v, cách c x và phong cách khác nhau. Không ging nh 
 gii tính, gii là mt c trng mang tính tri giác, bi th d thay i khi 
 CHĂM SÓC, HỖ TRỢ TÂM LÍ HỌC SINH NỮ, HỌC SINH NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG TRƯỜNG THCS | 55