Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 12: Khắc phục trạng thái tâm lí căng thẳng trong học tập của học sinh Trung học cơ sở

 NGUYỄN QUANG UẨN 
 PHẠM THANH BÌNH 
ModulE THCS 12 
 KH¾C PHôC TR¹NG TH¸I 
 T¢M LÝ C¡NG TH¼NG 
 TRONG HäC TËP 
 CñA HäC SINH 
 trung häc c¬ së 
 KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 89
 B. MỤC TIÊU 
1. VỀ KIẾN THỨC 
 — Phân tích c các khái nim c bn: cng thng tâm lí; cng thng tâm 
 lí trong hc tp; các biu hin; các loi; nguyên nhân và nh hng ca 
 stress n hc tp ca hc sinh THCS. 
 — Nm c các phng pháp nhn bit các biu hin ca cng thng tâm 
 lí trong hc tp ca hc sinh THCS. 
 — Nm c các phng pháp, các k nng h tr tâm lí giúp hc sinh ng 
 phó vi stress trong hc tp. 
2. VỀ KĨ NĂNG 
 — Vn dng c các kin thc v stress trong hc tp  nhn bit c 
 các biu hin ca stress tiêu cc trong hc tp ca hc sinh THCS. 
 — Vn dng các phng pháp, k nng  h tr hc sinh ng phó vi stress 
 trong hc tp. 
3. VỀ THÁI ĐỘ 
 Có thái  úng n trong vic phát hin, phòng chng và ng phó vi 
 stress trong hc tp. Rèn luyn các hành vi phát hin, phòng chng và 
 ng phó vi stress trong hc tp. 
 C. NỘI DUNG 
Nội dung 1 
 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CĂNG THẲNG TÂM LÍ (STRESS) VÀ 
 CĂNG THẲNG TÂM LÍ TRONG HỌC TẬP 
I. MỤC TIÊU 
1. Về kiến thức 
 Phân tích c các khái nim c bn: cng thng tâm lí (stress), stress 
 tâm lí trong hc tp, phân loi, nguyên nhân và nh hng stress trong 
 hc tp ca hc sinh THCS. 
2. Về kĩ năng 
 Vn dng c các kin thc v stress và stress trong hc tp  lí gii 
 nguyên nhân và nhng nh hng ca stress n kt qu hc tp ca 
 hc sinh THCS. 
 KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 91
 stress trong Sinh lí hc là Hans Selye, ngi Canada. Ông là ngi nghiên 
 cu khá h thng v stress. Nm 1936, thut ng stress c ông  cp 
 các công trình nghiên cu ca mình  mô t hi chng ca quá trình 
 thích nghi vi mi loi bnh tt. Trong các công trình sau này, H. Selye 
 có cách gii thích khác nhau v stress. Trong mt s công trình ca ông, 
 ông ã nhn mnh: “ Stress có tính cht tng hp ch không phi th hin 
 trong mt trng thái phn ng không c hiu ca c th vi bt kì tín 
 hiu nào” . Sau ó, ông li quan nim rng: “ Stress là nhp sng luôn luôn 
 có mt  bt kì thi im nào ca s tn ti ca chúng ta. Mt tác ng 
 bt kì ti mt c quan nào ó u gây ra stress. Stress không phi lúc nào 
 cng là kt qu ca s tn thng, ngc li có hai loi stress khác nhau, 
 i lp nhau: stress bình thng kho mnh là eustresss, stress c hi 
 hay còn gi là stress tiêu cc là dystresss” . 
 Tác gi Tô Nh Khuê cho rng: “ Stress tâm lí chính là phn ng không 
 c hiu xy ra mt cách chung khp, do các yu t có hi v tâm lí xut 
 hin trong các tình hung mà con ngi ch quan thy là bt li hoc ri 
 ro,  ây vai trò quyt nh không ch yu do tác nhân kích thích mà do 
 s ánh giá ch quan v các nhân t ó” . Trong khái nim này ã th 
 hin c vai trò ca yu t nhn thc và thái  ca con ngi i vi 
 stress.  ây, ch yu tác gi nhìn khía cnh tiêu cc ca stress. 
 Có rt nhiu quan im khác nhau v stress. Vi các góc  khác nhau, 
 stress c hiu theo nhng cách khác nhau. Nhìn chung, các tác gi 
 u nhìn stress trên góc  tiêu cc, cha thc s nhìn thy mt tích cc 
 ca stress i vi s phát trin tâm lí ca con ngi. 
b) Nguồn gốc gây ra stress 
 Có nhiu cn nguyên dn n stress. Các nhà khoa hc cho rng, stress có 
 tính cht tích t, trng din, ngm ngm nên nó xut hin thì cn phi 
 kim soát và gii to chúng. Nu không, nhng tác ng nh nht hng 
 ngày s c dn nén và khi bùng phát nó s gây ra nhng tác hi không 
 nh. Nhà tâm lí hc ngi M R. Ladarut khi nhn mnh tình trng này ã 
 trích trong tác phm ca T. Bucôpxki: “ Không phi nhng iu xy ra cc 
 kì nghiêm trng nào y ã làm cho con ngi vào nhà thng iên mà là 
 mt chui nhng bi kch nh nht, không dt. Tránh cho con ngi thoát 
 khi nhng gánh nng ca nhng khó chu tn công h hng ngày là 
 nhim v chính ca vic iu hoà thn kinh. Vic to ra hoàn cnh hoàn 
 KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 93
 S phát trin không cân i gia chiu cao và trng lng, gia xng 
 ng tay, ng chân, xng ngón tay, ngón chân ã dn n s thiu cân 
 i nh cao mà gy. Các em rt lóng ngóng, vng v, không khéo léo khi 
 làm vic; thiu thn trng, hay làm  v. iu này gây cho các em biu 
 hin tâm lí khó chu. Các em ý thc c s lóng ngóng, vng v ca 
 mình nên c che giu nó dn n iu b không t nhiên. iu này to 
 nên nhng mâu thun trong tâm lí ca tr gia mt bên là b ngoài có 
 dáng v ca ngi ln trong khi kh nng và nhng biu hin ca bn 
 thân còn nhiu hn ch, cha trng thành. 
 S phát trin v mt sinh lí cng nh s bin i cn bn v mt c th, 
 vi nét c trng ln nht là s phát dc (hay còn gi là thi kì dy thì) 
 ã dn n nhiu bin i v mt tâm lí. S phát dc và nhng bin i 
 trong s phát trin th cht ca các em có ý ngha quan trng trong vic 
 ny sinh nhng cu to tâm lí mi, giúp các em tr thành ngi ln và 
 cm giác mình là ngi ln. 
 iu kin sng ca các em cng có nhiu thay i mnh m. Trong gia 
 ình, các em có s tham gia tích cc vào các hot ng và nhim v ca 
 gia ình giao cho. Các em th hin s tích cc, ch ng và c lp trong 
 khi hoàn thanh các nhim v nh mt ngi ln.  nhà trng và xã hi, 
 hot ng ca các em cng c m rng hn, v trí ca các em c 
 nâng lên do vai trò, v trí, quyn và ngha v ca các em trong xã hi 
 c nhiu hn. 
 Xu hng mu n vn lên làm ngi ln có nh hng ti tt c các hot 
 ng tâm lí ca hc sinh  la tui này, c bit th hin rõ nét trong 
 hot ng giao tip. Trong giao tip, các em ã hình thành kiu quan h 
 mi vi mt s c im c bn sau: 
 Hc sinh THCS có nhu cu mun m rng các mi quan h vi ngi ln 
 và mong mun ngi ln nhìn nhn mình mt cách bình ng, không 
 mun b coi là tr con nh trc ây. Bên cnh ó, ngi ln li không 
 coi các em ã tr thành ngi ln. iu này có th gây ra xung t tm 
 thi gia thiu niên vi ngi ln. Xung t y có th kéo dài và mc  
 nh th nào ph thuc rt nhiu vào quan nim và cách ng x ca 
 ngi ln vi thiu niên. 
 i sng tình cm ca hc sinh THCS sâu sc và phc tp hn so vi hc 
 sinh tiu hc. Các em rt d b xúc ng, d b kích ng; vui bun 
 chuyn hoá d dàng, tình cm còn mang tính bng bt. 
KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 95
 Câu hi 2: Phân tích bn cht, ngun gc và nhng cách ng phó vi 
 stress trong hc tp ca hc sinh. 
 Câu hi 3: Hãy chia s và phân tích mt tình hung mà anh (ch) bit hc 
 sinh ang gp stress trong hc tp. 
Hoạt động 2: Tìm hiểu việc phân loại stress. 
1. Nhiệm vụ 
 Nhim v 1: 
 Phân loi stress da vào mc  ca stress: 
 — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 
 — Tìm các ví d v các loi stress theo cách phân loi stress da vào mc 
 . 
 — Phân loi stress da vào mc  ca stress. 
 Nhim v 2: 
 Phân loi stress da vào nguyên nhân gây ra ca stress: 
 — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 
 — Tìm các ví d v các loi stress theo cách phân loi stress da vào nguyên 
 nhân gây ra stress. 
 — Phân loi stress da vào nguyên nhân gây ra stress. 
2. Thông tin cơ bản 
2.1. Căn cứ vào mức độ stress 
 ây là cách phân loi theo Hans Selye. Ông phân stress thành hai loi: 
 eustress và dystress. 
 — Eustress (stress tích cc), phn ng thích nghi vi nhng tác ng ca 
 môi trng bng giai on báo ng và giai on kháng c: 
 + Giai on báo ng: Theo c ch sinh hc, khi có kích thích c th s tip 
 nhn thông qua s truyn dn ca các dây thn kinh lên h thn kinh 
 trung ng báo hiu cho bit là có kích thích ang tác ng. C th lúc 
 này cnh tnh cao , kích thích hot ng ca các quá trình sinh lí, làm 
 thay i nhp iu sinh hc trong c th  mc  nht nh. Giai on 
 này, v mt sinh hoá có s tng tit nhóm catecholamin. Vì vy, nhng 
 bin i ó là nhng bin i chc nng ca h thn kinh thc vt ngoài 
 vòng kim soát ca ý thc. Tt c nhng bin i v mt sinh hoá u 
 dn n s biu hin, bin i các quá trình tâm lí: tp trung chú ý, ghi 
 KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 97
 không bn vng... Nu tip tc s xut hin phn ng dystress cp, xy ra 
 chm, biu hin và tin trin ging nh phn ng cp, tc thì. 
 + Dystress kéo dài: Con ngi khi b dystress kéo dài thng phn ng quá 
 mc vi hoàn cnh xung quanh, có nhng biu hin ni tri nh: hay 
 cáu gin, thng xuyên có cm giác khó chu, luôn mt mi, khó ng, 
 gic ng không sâu, hay thc gic, có cm giác không thy hi phc sau 
 gic ng, không t th giãn c. Ch th thm chí có nhng biu hin 
 lo âu, ám nh, ám s... 
2.2. Phân loại stress dựa trên nguyên nhân 
 Stress có th phân ra làm 3 loi c bn sau ây: 
 — Stress sinh thái: ây là loi stress mà yu t gây nên nó có ngun gc t 
 sinh thái, gi tt là stress sinh thái. Stress loi này phát sinh t mi quan 
 h gia môi trng bên trong và môi trng bên ngoài c th. Mi hot 
 ng sng ca con ngi u phi tuân theo quy lut nhp sinh hc ca 
 c th. Nhp sinh hc ca c th chu nh hng rt mnh m bi nhp 
 sinh thái ca môi trng xã hi và môi trng t nhiên nhm to ra 
 nhng phn ng khác nhau vi nhng tình hung nht nh giúp ch 
 th có kh nng thích ng. Stress sinh thái li có các loi: 
 + Ri lon chu kì nhp sinh hc là loi stress sinh thái c bn nht. Nguyên 
 nhân c bn là do con ngi không chu tuân theo nhng sp t sn 
 ca t nhiên, ôi khi con ngi cm thy lc iu vi môi trng xung 
 quanh mà tr nên bun bã, cáu knh mà ngã bnh. ó là con ngi ã t 
 chc cuc sng ca mình không tuân theo nhp iu ca t nhiên. Vi 
 iu kin và kh nng ca mình, qua vic t chc cuc sng nh vy ã 
 ri vào trng thái stress. 
 + Ri lon nhp n và ng: ây là loi stress cng ã c nghiên cu rt 
 nhiu. Các thc nghim tin hành trên ngi ln, kho mnh ã cho 
 thy rng, vi ch  lao ng nng kèm vi ít ng (di 5h/ngày), hoc 
 không ng kèm theo ch  n gim calo thì kh nng lao ng cng 
 nh trng thái tâm lí và sinh lí b bin i, gim cht lng do b stress. 
 S nhy cm ca các giác quan, phn x, thi gian phn ng, s phi 
 hp vn ng s gim sút. 
 + Stress do chn thng và bnh tt cng là mt trong nhng nguyên nhân 
 gây nên stress sinh thái vì nó trc tip làm tn hi, suy gim n chc 
 nng hot ng ca thc th. Tuy nhiên, mc  nng hay nh li ph 
 thuc rt nhiu vào yu t tâm lí ca ch th: Nu ngi bnh c gii 
 KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 99