Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 13: Nhu cầu và động cơ học tập của học sinh Trung học cơ sở trong xây dựng kế hoạch dạy học

 NGUY ỄN VĂN LU Ỹ 
 NGUYỄN VĂN TỊNH 
MODULE THCS 
 13 
 Nhu cÇu vµ ®éng c¬ 
 häc tËp cña häc sinh 
 trung häc c¬ së 
 trong x©y dùng 
 kÕ ho¹ch d¹y häc 
7 C. NỘI DUNG 
Hoạt động 1. Tìm hiểu nhu cầu và nhu cầu học tập của học sinh trung 
 học cơ sở. 
I. MỤC TIÊU 
 Nm c khái nim nhu cu, nhu cu hc tp ca hc sinh THCS. 
II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH 
 Hc viên t c thông tin, chia s, tho lun vi ng nghip  tr li 
 nhng câu hi c ghi trong tài liu. 
III. THÔNG TIN 
1. Nhu cầu 
 * Câu hi cho hc viên: 
 + Nhu cu là gì? 
 + Con ngi có nhng nhu cu nào? 
 + Nhu cu có vai trò gì trong cuc sng ca cá nhân và xã hi? 
 * Thông tin: 
 Nhu cu là hình thc liên h gia c th sng và th gii bên ngoài, 
 ngun gc tính tích cc ca c th sng. Nhu cu nh là lc lng bn 
 cht bên trong thúc y c th tin hành nhng hình thc hot ng có 
 cht lng nht nh, cn thit cho s duy trì và phát trin ca cá th và 
 loài. Trong các hình thc sinh hc ban u, nhu cu xut hin nh là s 
 òi hi ca c th i vi mt cái gì ó nm ngoài c th và cn thit cho 
 hot ng sng ca c th. Các nhu cu ca c th có tính cht ni cân 
 bng: hot ng mà nó thúc y luôn hng ti vic t c mc  
 thc hin chc nng ti u ca các quá trình sng, nhu cu tip tc xut 
 hin khi các chc nng i chnh khi mc  này và dng li khi t 
 c mc  ó. 
 Nhu cu ca ng vt tp trung vào vic duy trì cá th và tip tc ging 
 loài: trao i cht vi môi trng xung quanh, phát trin và hoàn thin 
 NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 9 Tính cht ca hot ng do nhu cu thúc y ch th thc hin là c s 
 c bn  phân loi nhu cu. Da trên c s này, ta có th phân thành 
 các nhu cu sau: t v, dinh dng, tình dc, nhn thc, giao tip, vui 
 chi, sáng to. Trong s ó, cn phân bit các nhu cu thc th: nhng 
 nhu cu mà ý ngha ca nó c xác nh bi các hình thc tác ng 
 qua li vi i tng (n ung, nhn thc) và nhng nhu cu chc 
 nng : nhng nhu cu thúc y con ngi hot ng vì chính bn thân 
 quá trình hot ng (vui chi, sáng to). Còn có hàng chc các tiêu chí 
 khác  phân loi nhu cu ca con ngi. Trong các cách phân loi ó 
 có mt s cách phân loi tng i ph bin và ch ra c bn cht 
 ca nhu cu: theo ngun gc (nhu cu to s sng, to tâm lí và xã hi); 
 theo ch th (cá nhân, nhóm, xã hi); theo khách th (vt cht và tinh 
 thn); theo chc nng (nhu cu tn ti sinh hc và xã hi, nhu cu duy 
 trì và nhu cu phát trin) Nhiu nhu cu khó có th phân loi mt 
 cách thun nht theo các tiêu chí trên, tc là có nhu cu kt hp c vt 
 cht và tinh thn, c o c và nhn thc. 
 Nhu cu ca con ngi hình thành trong quá trình phát trin ca cá 
 nhân trên c s nhng tin  bm sinh, nhng tin  này to ra 
 nhng kh nng tác ng qua li khác nhau (ca ch th) vi th gii và 
 to ra s cn thit trong các hình thc khác nhau ca tính tích cc c 
 xác nh bi các chng trình ca hot ng sng sinh hc và xã hi. 
 Kinh nghim hot ng trong giai on sm ca s phát trin c 
 thc hin vi s cng tác ca ngi ln, là iu kin c bn cho s hình 
 thành nhu cu trong hot ng và tr thành phng tin tho mãn nhu 
 cu khác. Ví d, nhu cu ung ru phát trin trong quá trình s dng 
 ru, ban u là phng tin  tho mãn nhu cu giao tip, t khng 
 nh, nhu cu thuc v mt nhóm hay là hu qu ca vic bt chc 
 ngi ln. 
 Nhu cu c th hin trong hành vi ca con ngi khi nó nh hng ti 
 s la chn ng c. Các ng c này xác nh xu hng hành vi trong 
 mi tình hung c th. Nhu cu ca con ngi là mt h thng th bc 
NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 11 — Nhu cu xã hi vn hoá. 
 — Nhu cu v an toàn tính mng, tài sn. 
 — Nhu cu sinh lí c bn: n, , v sinh, tình dc... 
 Quan im ca Maslow ã b ch trích vì cá nhân không luôn luôn chng 
 t nhng nhu cu theo th t nh ông d oán. Thc t, i a s cá 
 nhân có nhu cu theo th t t thp n cao, t c bn n tinh thn, 
 nhng cng có h thng nhu cu ngc li — t tinh thn n c bn, 
 hoc mt lúc có c nhu cu c bn ln nhu cu tinh thn. 
 Mc dù b phê phán nhng lí thuyt ca Maslow rt có giá tr v phng 
 din giáo dc. Phi tha nhn rng, nu hc sinh n trng khi bng 
 còn ói, mc còn rét thì không th phát trin ng lc thúc y hc tp 
 c. Nu hc sinh n trng trong tinh thn hoang mang, hong lon 
 vì hoàn cnh c bit nh cha m li d, bt hoà thì hc sinh ó không th 
 an tâm hc hành c. Giáo viên dù có c gng my cng khó có th 
 thúc y nhng hc sinh này hc tt hn c. H thng nhu cu ca 
 Maslow cho phép nhà giáo dc nhn nh v thái  ca hc sinh. Hc 
 sinh cha tho mãn nhu cu c bn vì hoàn cnh c bit thì giáo viên 
 không th yêu cu h thc hin nhng nhu cu cao hn nh nhu cu 
 tình cm, nhu cu tinh thn. 
 Mi ngi u có nhu cu bc thp và nhu cu bc cao. Chúng liên kt 
 vi nhau trong mi liên h th bc ph thuc gi là thang nhu cu. Xác 
 nh c các loi nhu cu ca con ngi là vn  vô cùng quan trng. 
2. Nhu cầu học tập 
 * Câu hi tho lun 
 + Hot ng hc tp là gì? 
 + Nhu cu hc tp có nhng c im gì ging và khác vi nhu cu khác? 
 + Nhu cu hc tp có ý ngha gì i vi hot ng hc tp? 
 + C ch phát trin nhu cu hc tp là gì? 
 NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 13 + Hot ng hc là hot ng hng vào làm thay i tng i lâu bn 
 chính bn thân ch th — hình thành nng lc mi, nhm hoàn thin 
 nhân cách ca ch th hc tp tng ng vi tng giai on phát trin. 
 ây chính là c im c áo, khác bit gia hot ng hc tp vi 
 các hot ng khác ca con ngi ch yu hng tác ng ca ch th 
 vào th gii khách quan, ci to và bin i nó phc v các nhu cu ca 
 con ngi. 
 Tóm li: Hot ng hc tp là hot ng c trng, c bn ca con 
 ngi, c iu khin bi mc ích t giác là chim lnh h thng tri 
 thc, k nng, k xo mi tng ng và các phng thc khái quát ca 
 hot ng hc tp bng phng pháp nhà trng. 
 Ch th hot ng hc tp là ngi hc vi s giác ng v ng c, mc 
 ích ca vic hc i vi bn thân tr thành ng lc thúc y tin hành 
 hot ng hc tp. Ch khi nào ngi hc say mê, tích cc hc tp nhm 
 chim lnh i tng thì mi thc s là ch th ích thc ca hot ng 
 hc. V cu trúc, hot ng hc tp cng bao gm các thành t c bn 
 ca hot ng nói chung. 
 — Nhu cu hc tp: 
 Nhu cu hc tp là mt trong nhng nhu cu tinh thn c trng  
 ngi. Nó là trng thái cm nhn c s cn thit v i tng hc tp 
 i vi s phát trin ca bn thân ngi hc. Nói cách khác, nhu cu hc 
 tp là òi hi ca ngi hc i vi s lnh hi ni dung tri thc và các 
 quá trình, phng pháp hc tp — nhng cái cha tng có trong kinh 
 nghim cá nhân — cn c tho mãn  tn ti và phát trin. S tho 
 mãn nhu cu này có ý ngha to ln i vi i sng cá nhân và xã hi. 
 — Ý ngha ca nhu cu hc tp trong hot ng hc tp: 
 Trong hot ng hc tp, nhu cu hc tp là ngun gc tính tích cc 
 nhn thc (hc tp) ca ngi hc và nh hng ln ti kt qu ca hot 
 ng này. Tính tích cc hc tp có nh hng trc tiên i vi hành 
NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 15 tho mãn. Mt c im khác rt quan trng, c bit khi nói v nhân 
 cách là ni dung i tng ca nhu cu. Nhng c im này th hin  
 nhiu góc  khác nhau, vi các mc  khác nhau to nên nhng nét 
 c trng cho nhu cu hc tp ca con ngi. 
 + c im v cng  ca nhu cu hc tp: 
 Cng  nhu cu hc tp là  mnh,  gay gt ca nhng òi hi v 
 thông tin, v s hiu bit ca con ngi. Cng  nhu cu hc tp có 
 th c xem xét di các góc  sau ây: 
 • Góc  ý thc: 
 Ý hng nhn thc: 
  mc  này, nhu cu hc tp c phn ánh trong ý thc cha rõ ràng 
 vì nhu cu hc tp còn yu t. Nhng tín hiu ca nó không c phn 
 ánh mt cách y  và rõ ràng trong ý thc. Nhng tín hiu này là 
 nhng du hiu khách quan ca nhng áp ng nhu cu hc tp và ca 
 bn thân trng thái có tính cht nhu cu hc tp, ngay c trong trng 
 hp n gin nht mà vn là nhng òi hi s ng v nhn bit th gii 
 khách quan. 
 Ý mun nhn thc: 
  mc  này, nhu cu hc tp ã c ý thc rõ ràng hn. Nhng tín 
 hiu trên c phn ánh y  hn và kích thích hot ng ca t duy, 
 hng t duy vào vic tìm tòi nhng phng tin tho mãn nhu cu. 
 Tuy vy,  mc  này, con ngi cha xác nh c con ng, cách 
 thc thc hin mc ích ó.  ây ã xut hin tình cm ham mun 
 (tình cm trí tu). Tình cm này do nhng tri nghim trc ây kt hp 
 vi biu tng v s tho mãn nhu cu này gây ra. S c ao, mong mi 
 c tip nhn thông tin xut hin. 
 Ý nh nhn thc: 
  mc  này, nhu cu hc tp ã c ý thc y . Con ngi ã xác 
 nh c i tng và phng thc tho mãn nhu cu hc tp; có ý 
NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 17 Sau Mc. Dougall là Shand (1914) ã nh ngha tính tò mò nh là “cm 
 xúc hàng u” to nên xung ng hiu bit gin n iu khin và duy 
 trì chú ý mt cách bn nng và to nên nhng vn ng ca thân th cho 
 phép chúng ta làm quen vi i tng mt cách y  nht. 
 Trc các tác gi trên còn có Berline u cho rng tính tò mò là bm 
 sinh, nhng ng thi nó cng có th là phm cht t to. iu này cng 
 ã c G. Piaget và các nhà nghiên cu tui s sinh khác công nhn qua 
 thông báo rng tính tò mò có cng  ln và tính tích cc tìm tòi ã có 
  tr em rt lâu trc khi bit nói. Rõ ràng khi mi c im, mi s khác 
 thng cng nh mi iu bí n i vi tr u gi lên cho tr em ni 
 bn khon và mong mun thit tha c bit “y là cái gì?”, “ti sao?” 
 hay “ làm gì?”. Nh th, s tò mò là biu hin ca phn x nh hng 
 và cng là biu hin rõ nét ca nhu cu nhn thc. 
 Ngay khi tho mãn nhu cu nhn thc, cm xúc hài lòng (dng tính) 
 xut hin. Tùy theo tính cht phc tp ca câu hi (vn  cn nhn thc 
 i vi ch th) mà nhng tình cm trí tu có cng  cao thp khác 
 nhau. Thông thng, vn  càng khó khn, gay cn, quá trình nhn 
 thc càng cng thng thì trc, trong và sau khi thc hin hành ng, 
 tình cm trí tu càng có cng  cao. 
 Trong quá trình nhn thc mt cách có h thng, nhng cm xúc khác 
 nhau s c h thng hoá và khái quát hoá. Kt qu là tính ham hiu 
 bit —  mc  u tiên ca tình cm trí tu — c hình thành và c 
 th hin trong hng thú vi tt c nhng cái gì mi, trong nhng rung 
 ng tích cc rõ rt khi tri giác và nm tri thc mi và c trong nhng 
 rung ng tiêu cc (âm tính) khi thiu nhng món n tinh thn mi. Rõ 
 ràng tình cm trí tu là mt mt không th thiu c ca hng thú 
 nhn thc và chúng u có c s quan trng là nhu cu nhn thc. Bn 
 cht ca hng thú nhn thc là thái  la chn c bit ca cá nhân 
 trong quá trình nhn thc v i tng nào ó do ý ngha ca nó trong 
 i sng và do s hp dn v tình cm ca nó. Nh vy, s hp dn v 
 tình cm ca i tng, k c trong trng hp mà có th ch th không 
NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 19