Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 18: Phương pháp dạy học tích cực

 TRẦN ĐÌNH CHÂU – ĐẶNG THỊ THU THUỶ 
 PHAN THỊ LUYẾN 
MODULE THcs 18 
 PH−¬ng ph¸p d¹y häc 
 tÝch cùc 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 57  thc hin có hiu qu vic i mi PPDH  trng ph thông vic 
 ào to và bi dng i ng GV có nng lc dy hc theo nhng quan 
 im i mi PPDH có vai trò then cht. T nhiu nm nay, B Giáo dc 
 và ào to ã chú ý vic bi dng GV v i mi PPDH và ã có nhiu 
 tài liu v ch  này c xut bn. Module này trình bày mt s c s 
 thc tin và lí lun chung, cng nh mt s quan im, phng pháp và 
 k thut dy hc tích cc có th áp dng trong vic i mi PPDH, nhm 
 giúp GV có cái nhìn tng quan v i mi PPDH, trên c s ó có th tìm 
 c nhng ý tng, gi ý  vn dng vào các môn hc c th. Module 
 không có tham vng trình bày toàn din v ch  này, mà ch tp trung 
 vào mt s vn  la chn. Trong mi vn  ch trình bày nhng ni 
 dung c bn, làm c s cho vic vn dng cng nh cho vic tìm hiu, 
 tho lun tip theo. 
 B. MỤC TIÊU 
 Sau khi hc xong module này, hc viên cn: 
— Tóm tt c nh hng i mi PPDH. 
— Lit kê các c trng ca PPDH tích cc. 
— Nêu c mt s PPDH tích cc. 
— Tóm tt c bn cht, quy trình, u, nhc im ca mi PPDH c 
 gii thiu trong module này. 
— Vn dng c các PPDH tích cc vào chuyên môn ca mình mt cách 
 linh hot, sáng to 
 I TNG S DNG 
 GV, cán b ch o chuyên môn, cán b qun lí cp THCS. 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 59 không phi tp trung vào phát huy tính tích cc ca ngi dy; tuy nhiên, 
  dy hc theo phng pháp tích cc thì GV phi n lc nhiu so vi 
 dy hc th ng. 
2. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực 
a. Dy hc thông qua t chc các hot ng hc tp ca HS 
 Trong PPDH tích cc, ngi hc — i tng ca hot ng “dy”, ng 
 thi là ch th ca hot ng “hc” — c cun hút vào các hot ng 
 hc tp do GV t chc và ch o, thông qua ó t lc khám phá nhng 
 iu mình cha rõ ch không phi th ng tip thu nhng tri thc ã 
 c GV sp t. c t vào nhng tình hung ca i sng thc t, 
 ngi hc trc tip quan sát, tho lun, làm thí nghim, gii quyt vn  
 t ra theo cách suy ngh ca mình, t ó nm c kin thc k nng 
 mi, va nm c phng pháp “làm ra” kin thc, k nng ó, không 
 rp theo nhng khuôn mu sn có, c bc l và phát huy tim nng 
 sáng to. 
 Dy theo cách này, GV không ch gin n truyn t tri thc mà còn hng 
 dn hành ng. Chng trình dy hc phi giúp cho tng HS bit hành 
 ng và tích cc tham gia các chng trình hành ng ca cng ng. 
b. Dy hc chú trng rèn luyn phng pháp t hc 
 Phng pháp tích cc xem vic rèn luyn phng pháp hc tp cho HS 
 không ch là mt bin pháp nâng cao hiu qu dy hc mà còn là mt 
 mc tiêu dy hc. 
 Trong xã hi hin i ang bin i nhanh — vi s bùng n thông tin, 
 khoa hc, k thut, công ngh phát trin nh v bão — thì không th nhi 
 nhét vào u óc HS khi lng kin thc ngày càng nhiu. Phi quan tâm 
 dy cho HS phng pháp hc ngay t bc Tiu hc và càng lên bc hc 
 cao hn càng phi c chú trng. 
 Trong các phng pháp hc thì ct lõi là phng pháp t hc. Nu rèn 
 luyn cho ngi hc có c phng pháp, k nng, thói quen, ý chí t 
 hc thì s to cho h lòng ham hc, khi dy ni lc vn có trong mi 
 con ngi, kt qu hc tp s c nhân lên gp bi. Vì vy, ngày nay 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 61 Trong nn kinh t th trng ã xut hin nhu cu hp tác xuyên quc 
 gia, liên quc gia; nng lc hp tác phi tr thành mt mc tiêu giáo dc 
 mà nhà trng phi chun b cho HS. 
d. Kt hp ánh giá ca thy vi t ánh giá ca trò 
 Trong dy hc, vic ánh giá HS không ch nhm mc ích nhn nh 
 thc trng và iu chnh hot ng hc ca trò mà còn ng thi to 
 iu kin nhn nh thc trng và iu chnh hot ng dy ca thy. 
 Trc ây GV gi c quyn ánh giá HS. Trong phng pháp tích cc, 
 GV phi hng dn HS phát trin k nng t ánh giá  t iu chnh 
 cách hc. Liên quan vi iu này, GV cn to iu kin thun li  HS 
 c tham gia ánh giá ln nhau. T ánh giá úng và iu chnh hot 
 ng kp thi là nng lc rt cn cho s thành t trong cuc sng mà 
 nhà trng phi trang b cho HS. 
 Theo hng phát trin các phng pháp tích cc  ào to nhng con 
 ngi nng ng, sm thích nghi vi i sng xã hi thì vic kim tra, 
 ánh giá không th dng li  yêu cu tái hin các kin thc, lp li các k 
 nng ã hc mà phi khuyn khích trí thông minh, óc sáng to trong vic 
 gii quyt nhng tình hung thc t. 
 Vi s tr giúp ca các thit b k thut, kim tra, ánh giá s không còn 
 là mt công vic nng nhc i vi GV, mà li cho nhiu thông tin kp 
 thi hn  linh hot iu chnh hot ng dy, ch o hot ng hc. 
 T dy và hc th ng sang dy và hc tích cc, GV không còn óng vai 
 trò n thun là ngi truyn t kin thc, mà tr thành ngi thit k, 
 t chc, hng dn các hot ng c lp hoc theo nhóm nh  HS t 
 lc chim lnh ni dung hc tp, ch ng t các mc tiêu kin thc, k 
 nng, thái  theo yêu cu ca chng trình. Trên lp, HS hot ng là 
 chính, GV có v nhàn nhã hn. Nhng khi son giáo án, GV phi u t 
 công sc, thi gian rt nhiu so vi kiu dy và hc th ng mi có th 
 thc hin bài lên lp vi vai trò là ngi gi m, xúc tác, ng viên, c 
 vn, trng tài trong các hot ng tìm tòi hào hng, tranh lun sôi ni 
 ca HS. GV phi có trình  chuyên môn sâu rng, có trình  s phm 
 lành ngh mi có th t chc, hng dn các hot ng ca HS mà nhiu 
 khi din bin ngoài tm d kin ca GV. 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 63 giá tr s phm. Loi vn áp này ch nên s dng hn ch khi cn t 
 mi liên h gia kin thc ã hc vi kin thc sp hc hoc khi cng c 
 kin thc va mi hc. 
 — Vn áp gii thích minh ho c thc hin khi nhng câu hi ca GV 
 a ra có kèm theo các ví d minh ho (bng li hoc bng hình nh trc 
 quan) nhm giúp HS d hiu, d ghi nh. Vic áp dng phng pháp này 
 có giá tr s phm cao hn nhng khó hn và òi hi nhiu công sc ca 
 GV hn khi chun b h thng các câu hi thích hp. Phng pháp này 
 c áp dng có hiu qu trong mt s trng hp, nh khi GV biu din 
 phng tin trc quan. 
 — Vn áp tìm tòi (hay vn áp phát hin): là loi vn áp mà GV t chc 
 s trao i ý kin — k c tranh lun — gia thy vi c lp, có khi gia trò 
 vi trò, thông qua ó, HS nm c tri thc mi. H thng câu hi c 
 sp t hp lí nhm phát hin, t ra và gii quyt mt vn  xác nh, 
 buc HS phi liên tc c gng, tìm tòi li gii áp. 
 Trong vn áp tìm tòi, h thng câu hi ca GV gi vai trò ch o, quyt 
 nh cht lng lnh hi ca lp hc. Trt t logic ca các câu hi hng 
 dn HS tng bc phát hin ra bn cht ca s vt, quy lut ca hin 
 tng, kích thích tính tích cc tìm tòi, s ham mun hiu bit ca HS. 
2. Quy trình thực hiện 
 Trc gi hc: 
 — Bc 1: Xác nh mc tiêu bài hc và i tng dy hc. Xác nh các n 
 v kin thc, k nng c bn trong bài hc và tìm cách din t các ni 
 dung này di dng câu hi gi ý, dn dt HS. 
 — Bc 2: D kin ni dung các câu hi, hình thc hi, thi im t câu 
 hi (t câu hi  ch nào?), trình t ca các câu hi (câu hi trc phi 
 làm nn cho các câu hi tip sau hoc nh hng suy ngh  HS gii 
 quyt vn ). D kin ni dung các câu tr li ca HS, trong ó d kin 
 nhng “l hng” v mt kin thc cng nh nhng khó khn, sai lm 
 ph bin mà HS thng mc phi. D kin các câu nhn xét hoc tr li 
 ca GV i vi HS. 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 65 4. Hạn chế 
 Hn ch ln nht ca phng pháp vn áp là rt khó son tho và s 
 dng h thng câu hi gi m và dn dt HS theo mt ch  nht quán. 
 Vì vy òi hi GV phi có s chun b rt công phu, nu không, kin thc 
 mà HS thu nhn c qua trao i s thiu tính h thng, tn mn, thm 
 chí vn vt. 
 — Nu GV chun b h thng câu hi không tt, s dn n tình trng t câu 
 hi không rõ mc ích, t câu hi mà HS d dàng tr li có hoc không. 
 Hin nay, nhiu GV thng gp khó khn khi xây dng h thng câu hi 
 do không nm chc trình  ca HS, vì vy thng ngay sau khi t câu 
 hi là nêu ngay gi ý câu tr li khin HS ri vào trng thái b ng, 
 không thc s làm vic, ch  li vào gi ý ca GV. 
 — Khó kim soát quá trình hc tp ca HS (có nhiu tình hung bt ng 
 trong câu tr li thm chí câu hi t phía ca ngi hc, gi hc d lch 
 hng do câu hi vn vt, không nht quán). 
 — Khó son và xây dng áp án cho các câu hi m (vì phng án tr li 
 ca HS s không ging nhau). 
5. Một số lưu ý 
 Khi son các câu hi, GV cn lu ý các yêu cu sau ây: 
 — Câu hi phi có ni dung chính xác, rõ ràng, sát vi mc ích , yêu cu ca 
 bài hc, không làm cho ngi hc có th hiu theo nhiu cách khác nhau. 
 — Câu hi phi sát vi tng loi i tng HS, ngha là phi có nhiu câu 
 hi  các mc  khác nhau, không quá d và cng không quá khó. GV 
 có kinh nghim thng t ra cho HS thy các câu hi u có tm quan 
 trng và  khó nh nhau ( HS yu có th tr li c nhng câu hi 
 va sc mà không có cm giác t ti rng mình ch có th tr li c 
 nhng câu hi d và không quan trng). 
 — Cùng mt ni dung hc tp, cùng mt mc ích nh nhau, GV có th s 
 dng nhiu dng câu hi vi nhiu hình thc hi khác nhau. 
 Bên cnh nhng câu hi chính cn chun b nhng câu hi ph (trên c 
 s d kin các câu tr li ca HS, trong ó có th có nhng câu tr li sai) 
  tu tình hình thc t mà gi ý, dn dt tip. 
 PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC | 67