Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 33: Giải quyết tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm

 NGUYỄN VIỆT HÙNG – HÀ THẾ TRUYỀN 
MODULE THCS 33 
 GI¶I quyÕt 
 t×nh huèng s− ph¹m 
 trong c«ng t¸c 
 CHñ NHIÖM 
 C. NỘI DUNG 
Nội dung 1 
 TÌM HIỂU MỘT SỐ TÌNH HUỐNG THƯỜNG GẶP TRONG CÔNG 
 TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 
THÔNG TIN CƠ BẢN 
1. Tình huống và tình huống sư phạm 
1.1. Tình huống là gì? 
  cp n vn  này cn làm sáng t nhng phm trù khái nim có 
 liên quan vi “tình hung” nh: “tình hình”, “tình trng”, “tình th”... là 
 các khái nim có s phù hp và khác bit gia ng ngha. Do ó, ni dung 
 ca chúng có nhng nét chung và nhng nét riêng. 
 — Tình hình: Là mt phm trù khái nim rt rng, trong ó cha ng tng 
 hp các quá trình vn ng ca t nhiên, xã hi, hot ng ca con ngi 
 din ra trong khong thi gian và bi cnh nht nh có tính quy lut mà 
 ngi ta có th d oán trc c, hoc nm bt quy lut  iu khin 
 các hot ng theo quy lut. Nhng trong din bin ca tình hình cng có 
 nhng s kin, v vic xut hin t nhiên, bt ng ngoài d oán, hoc 
 ngoài mc ích hành ng ca con ngi, lúc ó c gi là tình hung. 
 S bin i ca t nhiên ngày càng tr nên phc tp, hot ng ca con 
 ngi và s phát trin xã hi ngày càng phát trin phong phú, a dng thì 
 tình hung xut hin ngày càng nhiu, an xen trong din bin ca tình 
 hình. Nh vy, trong “tình hình” có hàm cha “tình hung”. 
 — Tình trng: Có th hiu mt cách n gin là trng thái phát trin ca t 
 nhiên, xã hi và ca con ngi  mt thi im nht nh có th nhn 
 bit c hin trng  nhng mc  xác nh khác nhau (bình thng, 
 tt, hoc xu, thun li, khó khn, t bin hay tun t...) hoc có th 
 cha bit, hay bit cha rõ ràng. Nh vy, trong tình trng có th có 
 nhng trng thái, thi im cha ng, xut hin tình hung. 
 — Tình th: Là s phát trin ca tình hình ã dn ti mt nh im, thi 
 im nào ó to ra mt mi tng quan, mt v th nht nh, th mnh 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 89 him khích,  k nhau, môi trng t nhiên, xã hi xung quanh có nhiu 
 bin ng phc tp. Vì th, vic xây dng mt t chc vng mnh, có k 
 cng n np, oàn kt thng nht, môi trng cng ng xã hi tích 
 cc, lành mnh s là nn tng tt yu  hn ch c nhng xung t, 
 mâu thun, nhng tình hung gay cn phc tp xut hin trong công tác 
 ch nhim. Nh vy, s xut hin và phát trin ca tình hung din ra 
 theo quy lut “nghch bin” vi s phát trin ca mt tp th, mt t chc. 
— Tính a dng, phc tp 
 ây là mt trong nhng c im ni bt ca tình hung nói chung, tình 
 hung s phm nói riêng. iu này th hin  nhiu khía cnh khác nhau. 
— Phn ánh nhiu loi mâu thun gay cn, phc tp trong hot ng và 
 quan h ca t chc và ngoài t chc. 
— Cha ng nhiu nguyên nhân, nhiu duyên c và k c nhng n s 
 tim tàng du kín mà ngi GVCN phi ht sc minh mn, tnh táo, nhy 
 cm và tinh t mi phát hin c. Mi hot ng và quan h GVCN và 
 HS xét n cùng u din ra trong cách i nhân x th, gia con ngi 
 vi nhau, thông qua quan h gia ngi vi ngi  thc hin mi công 
 vic. Trong quan h ó có nhiu vn  mà pháp lut, k cng, n np, 
 hay chng trình k hoch ch nhim... u không th ph quát ht c. 
— Có  bt nh cao 
 Mt công vic bình thng có din bin theo chng trình, k hoch hay 
 tin  tng i n nh. Nhng mt tình hung xã hi hay ch nhim 
 thì din bin tu thuc vào cách x lí ca ngi ch nhim và c im 
 ca i tng. Chính do s tng tác c th ó mà din bin ca tình 
 hung có th phát trin, bin i theo nhng ng hng, tin  rt 
 khác nhau. 
— Tính pha trn ca các tình hung, c bit là tình hung s phm thng 
 th hin  ch: Các s kin, v vic, hoàn cnh có vn  trong tình hung 
 thng có s ln ln, pha tp gia cái có lí và cái phi lí, gia cái thin và cái 
 ác, gia cái tt và cái xu, gia cái chung và cái riêng, gia cái cá bit và cái 
 ph bin; gia cái tích cc và cái tiêu cc... t nhà s phm trc mt 
 tình th: trng en ln ln, phi trái cha tng minh, úng sai cha t 
 tng. Nhiu khi, nhng chân giá tr, nhng nhân t tích cc... thng b 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 91 — Phân loi theo i tng to ra tình hung 
+ Tình hung n phng: Ngha là ch có mt bên to ra mâu thun. 
 Ví d, tình hung “Ngi ng sau lá n ca nhà s phm”. 
+ Tình hung song phng, là loi tình hung xut hin nhng mâu thun 
 t hai phía. Ví d, tình hung “Nhng  ngh t hai phía”. 
+ Tình hung a phng là tình hung to nên bi nhiu mi quan h và 
 hot ng trong công tác ch nhim. Phn ln các tình hung phc tp 
 trong công tác ch nhim u thuc loi này. 
 Theo cách phân loi trên có th  cp ti các loi tình hung xut hin 
 trong các mi quan h gia nhà s phm vi nhau, gia nhà s phm vi 
 ngi khác, gia các thành viên trong tp th này vi tp th khác trong 
 t chc, hoc gia t chc này vi t chc khác và cng ng ngoài xã 
 hi, gia cá nhân này vi cá nhân khác trong và ngoài t chc... 
— Phân loi theo các chc nng ca nhà s phm 
 Cách phân loi này có th sp xp các tình hung theo các chc nng và 
 chng trình. C th là các loi: 
+ Tình hung trong công tác k hoch. 
+ Tình hung trong công tác t chc nhân s, xây dng tp th. 
+ Tình hung trong ch o hot ng s phm. 
+ Tình hung trong kim tra, ánh giá. 
— Phân loi theo ni dung hot ng s phm 
 Theo cách này, vic phân loi có th da trên nhng ni dung hot ng 
 s phm ã c Nhà nc quy nh trong các vn bn pháp quy. 
— Trong công tác hun luyn, ào to, ngi ta còn phân loi tình hung 
 theo các loi: 
+ Tình hung óng và tình hung m. 
+ Tình hung có tht, tình hung gi nh. 
 Mc du vic phân loi có nhiu kiu khác nhau, nhng do cùng tip cn 
  mt i tng — tình hung s phm, vì th, mi cách tip cn u có 
 s khác bit nht nh nhng nó cng cha nhng ni hàm tng ng 
 nht nh, an xen nhau rt khó phân bit. 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 93 Tình hung 9: Là GVCN, mt ln n thm gia ình HS gp úng lúc b 
 m em ang la mng em. Nu là GVCN ó, bn s x s th nào? 
 Tình hung 10: Mt n sinh lp bn làm ch nhim mi 15 tui nhng 
 c th ã cao ln, phát trin nh thiu n ã b cha m bt ngh hc  
 ly chng. N sinh ó n nh bn là GVCN che ch, bn x lí th nào? 
 Tình hung 11: Là GVCN lp, mt hôm có anh công an n trng gp 
 và thông báo rng mt HS ca lp ó ang có nghi vn là ã tham gia 
 vào mt v trm cp. ây là mt HS thng c bn ánh giá là mt 
 HS ngoan. Trc tình hung ó bn s x lí th nào? 
 Tình hung 12: Sau khi sinh hot lp, HS  ngh cô giáo ch nhim mi 
 hát mt bài, nhng qu thc cô giáo không bit hát. Cô s làm th nào? 
 Tình hung 13: Trong gi lao ng, 2 HS t ý r nhau b v. Là GVCN, 
 thy/cô x lí HS trong tình hung này nh th nào? 
 Tình hung 14: Hai xe ô tô ch HS lp bn i tham quan. Xe nào các em 
 cng  ngh bn i cùng. Bn s x lí th nào? 
 Tình hung 15: Do có s xích mích, mt s thanh niên ngoài trng n 
 ch lúc tan hc s n ánh mt HS lp bn ch nhim. Bit c s 
 vic trên, bn s x lí th nào? 
NHIỆM VỤ HỌC TẬP 
1. c các thông tin nêu trên, bn hãy 
1.1. Làm rõ khái nim v tình hung, tình hung s phm. 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 95 
1.4. T các thông tin trên, kt hp vi kinh nghim ca bn thân, bn  xut 
 các tiêu chí  phân thành các loi tình hung trong công tác ch nhim. 
2. Nêu mt vài ví d v mt s tình hung theo s phân loi ca bn. 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 97 — Ch nh ngay HS ó tr li mt câu hi mà GVCN a ra. 
 Nên: GVCN ra mt câu hi phát vn chung, cho HS phát biu, nhân ó 
 GV hi em HS ó có ý kin gì tham gia b sung và nhìn em vi con mt 
 “nhc nh”. 
 Tình hung 5: 
 Không nên: 
— GVCN xung thu sách và phê bình ngay trc lp v vic HS c truyn 
 cm trong gi. 
— Thu ngay truyn và ui HS ra khi lp vì vi phm ni quy. 
 Nên: Yêu cu HS a truyn cho GV, nhc nh em chú ý nghe ging. 
 Cui gi hc tip tc gp em HS ó  góp ý, un nn. 
 Tình hung 6: 
 Không nên: 
— Không x lí gì,  cho HS t b hc. 
— Tip tc gi giy mi ph huynh HS n trng gp GVCN. 
 Nên: GVCN n ngay gia ình gp ph huynh HS  thông báo tình 
 hình, tìm hiu nguyên nhân và bàn vi ph huynh ng viên HS tip tc 
 i hc cng nh tìm bin pháp thích hp  giáo dc em. 
 Tình hung 7: 
 Không nên: 
— Tuyên b tm ình ch hc tp ca HS ó  làm kim im và  ngh 
 lên Hi ng k lut nhà trng thi hành k lut. 
— Yêu cu cán b lp n gia ình  thông báo tình hình và chuyn giy 
 mi ph huynh HS n gp nhà trng. 
 Nên: GVCN gp riêng HS  tìm hiu lí do, sau ó n thm và báo vi 
 ph huynh HS bit tình hình và tìm hiu nguyên nhân. Tu theo nguyên 
 nhân c th, GV bàn vi ph huynh HS cách giúp  thích hp. 
 Tình hung 8: 
 Không nên: 
— GVCN  ngh v ph huynh ó gp thng Hiu trng   t ý 
 kin trên. 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 99 — Coi ây là vic xy ra  ngoài nhà trng,  ngh công an c iu tra và 
 x lí theo lut. 
 Nên: Bình tnh nghe công an phn ánh nhng vic nghi vn, nhn là s 
 tìm hiu vn  trên qua các em HS khác và s phn ánh tr li trong thi 
 gian sm nht. GVCN cng không quên trình bày nhn xét, ánh giá ca 
 mình v HS ó vi công an. 
 Tình hung 12: 
 Không nên: 
— Cô giáo ch nhim nói: “Cô không bit hát,  ngh mt em hát thay cô”. 
— Cô giáo ch nhim nói: “Cô hát không hay, cô xin c mt bài th vy”. 
 Nên: Cô giáo ch nhim nói vi các em: “Cô hát không hay, nhng vi 
 nhit tình  ngh ca các em, cô s hát và  ngh tt c các em hát cùng 
 cô”, sau ó cô giáo hát mt ca khúc quen thuc, ph bin, v tay bt 
 nhp cho các em v tay và hát cùng cô. 
 Tình hung 13: 
 Không nên: 
—  mc cho HS b v, s kim im và phê bình trong bui sinh hot lp 
 i vi hai HS trên. 
— C t trng gi hai bn tr li  tip tc lao ng. 
 Nên: C lp trng i gi hai bn tr li  gp thy giáo ch nhim. Khi 
 các em tr li, GV nghiêm khc nhc nh HS ó và yêu cu các em phi 
 tip tc tham gia lao ng cùng các bn; trong quá trình ó GV luôn  ý 
 quan sát thái  lao ng ca các em trên. 
 Cui bui lao ng GVCN hp lp  kim im rút kinh nghim ánh 
 giá kt qu bui lao ng. GVCN a ra hin tng hai HS nh b v ã 
 kp thi c góp ý và sau ó ã sa cha khuyt im c gng lao ng. 
 Tình hung 14: 
 Không nên: 
— GVCN tuyên b không th mt lúc ngi c hai xe theo yêu cu các em c. 
— GVCN tuyên b s ngi vi xe A. 
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 101