Module bồi dưỡng thường xuyên cấp THCS - Phần 8: Phương pháp và kĩ thuật hướng dẫn, tư vấn cho học sinh Trung học cơ sở

 PHẠM THANH BÌNH 
MODULE THCS 8 
 PH¦¥NG PH¸P vµ 
 kÜ thuËt H¦íng dÉn, 
 t− vÊn cho häc sinh 
 trung häc c¬ së 
 | 43 3. Về thái độ 
 Có thái  úng n trong vic phát hin và s dng úng nhng 
 phng pháp, k thut hng dn, t vn cho hc sinh theo úng quy 
 trình lôgic, khoa hc. 
 C. NỘI DUNG 
 TT Tên ch  S tit 
 1 Phng pháp hng dn, t vn hc sinh 4 
 2 Nhng k thut c bn trong hng dn, t vn cho 7 
 hc sinh THCS 
 3 Yêu cu i vi giáo viên THCS trong vai trò ngi 4 
 hng dn, t vn cho hc sinh 
 Cng 15 tit 
Nội dung 1 
 PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN HỌC SINH 
I. MỤC TIÊU 
1. Về kiến thức 
 Phân tích c khái nim c bn: phng pháp hng dn, t vn cho 
 hc sinh và các phng pháp t vn. 
2. Về kĩ năng 
 Vn dng c các kin thc v t vn, hng dn  trin khai các 
 phng pháp t vn phù hp vi hc sinh THCS. 
3. Về thái độ 
 Có thái  úng n và hp lí i vi các phng pháp t vn cho hc 
 sinh THCS. 
 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH THCS | 45 ch t v này thc t nhm to cho con ngi nhng khoái cm, ôi khi 
 thc t nhng thng là tng tng, hoc xa ri thc t hoc ph nhn 
 thc t, các ý ngh và các xung lc gây lo âu. Nhng c ch phòng v rt 
 hu ích trong công tác t vn nói chung. Nhà t v n phi hiu bit rõ và 
 k càng v các c ch này mt mt  phá v c ch phòng v vi thân ch , 
 mt khác  cho bn thân không phòng v vi thân ch, t ó mi to 
 c mi quan h thu cm gia hai bên, to tin  cho quá trình t 
 vn hiu qu din ra. Vì th, nhà t v n phi bit nhng cách thc trong 
 ó các c ch này ngn tr thân ch ng phó trc tip vi các vn  ca 
 mình  phá b chúng, to iu kin cho tin trình thay i và trng 
 thành ca thân ch có th din ra. 
 Tip cn thân ch trong t vn theo trng phái phân tâm mi 
— Carl Jung (1875 — 1961): Thu nh vai trò ca vô thc cá th vì li ích ca 
 vô thc tp th bm sinh và di truyn qua các th h t hàng triu nm 
 qua. Vô thc tp th cha ng nht là các mu hình c s (nhng hình 
 tng ban s) th hin ch yu trong các gic mng a con ngi n 
 phn ng i vi mt s tình hung theo cung cách riêng cho tt c mi 
 ngi thuc các nn vn hoá. C. Jung cho rng s cân bng ca thân ch 
 ch có th thc hin c sau mt quá trình tâm lí ã thành thc mà ông 
 gi là cá bit hoá cho phép thc hin s nhn bit và s thng hp mi 
 mt ca bn thân. Quan im ca C. Jung v vic s dng các biu tng 
 c bit thích hp trong công tác t vn tr em khi dùng khay cát, t 
 nn và ngh thut. 
— Alfred Adler (1870 — 1973): Thu hp áng k tm quan trng ca nhc dc 
 trong s phát trin và nhn mnh hn n “ý mun có quyn lc” mà theo 
 ông s tr thành xung nng nn tng có mt  mi ngi t lúc sinh ra. 
 Nim mong mun t ra mình hn ng loi là ng lc chính trong thái 
  c x ca mi ngi. Trong t vn, quan im ca A. Adler v nhu cu 
 quyn r bng mi giá ca thân ch vi nhà t v n, nhng tì nh hu ng 
 n mun có h thng hoc hn na là nhng phàn nàn lp i lp li v 
 tình trng sc kho chính là nhng chin thut cá nhân mà thân ch 
 dùng  có th t làm yên lòng mình bng cách lôi kéo s chú ý ca nhà 
 t vn n s quan trng ca cá nhân mình. ây chính là s m rng 
 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH THCS | 47 ch liên quan n nhng chn thng ni tâm mà còn liên quan n các 
 mi liên h ca cá nhân b ri nhiu, thm chí liên quan n nhng áp 
 lc mnh m ca xã hi. Theo cách nhìn ca Sullivan, mi cá nhân xây 
 dng h thng t iu chnh  ch ng lo âu xung mc có th chu 
 ng c. Ông cho rng mi cá nhân có th vt qua nhng vn  (ri 
 nhiu) ca h khi hiu ht nhng quan h liên cá nhân theo nhng cách 
 thc phù hp vi cách nhìn ca nhng ngi liên i nh “tt”, “xu”, 
 “c phép” và “không c phép”. T vn da trên quan im liên cá 
 nhân liên quan n vic quan sát nhng cm nhn ca thân ch v thái 
  ca nhà t v n. Cuc trò chuyn t vn c xem nh là bi cnh xã 
 hi, trong ó nhng tình cm, nhng thái  ca thân ch và nhà t v n 
 nh hng ln nhau. 
1.2. Phương pháp tư vấn dựa trên cách tiếp cận nhân văn – hiện sinh 
 — Carl Rogers (1902 — 1987): Phng pháp thân ch trng tâm hay phng 
 pháp t vn tp trung vào cá nhân. Nhng nét chính trong phng pháp 
 t vn, tr liu ca Carl Rogers hình thành trong mi nm kinh nghim 
 làm vic vi tr em và ngi ln. Phng pháp t vn thân ch trng tâm 
 lúc u c gi là liu pháp thân ch trng tâm (Carl Rogers, 1951) và 
 sau ó c gi là phng pháp t vn tp trung vào cá nhân (Person — 
 Centered counseling). Hng tip cn ca Carl Rogers không ch c 
 coi là có ý ngha ln lao trong công vic tr giúp thân ch mà còn c 
 xem là cách sng ca con ngi. C. Rogers tin rng bn cht con ngi là 
 thin vi nhng khuynh hng tin n phát trin tim nng và xã hi 
 hoá mà nu t trong môi trng thun li s phát trin nhn thc và 
 hin thc hoá tim nng y . C. Rogers gi thit rng mi ngi u 
 s hu nhng tim nng cho s ln lên, tim nng cho nhng hành vi có 
 hiu qu và có khuynh hng t hin thc hoá nhng tim nng ca 
 mình. S d mt cá nhân nào ó (thân ch ) phát trin nhng hành vi 
 kém thích nghi là do s tp nhim nhng mu ng x sai lch. Mi cá 
 nhân u có nhu cu mnh m c ngi khác chp nhn, coi trng 
 nên h có th hành ng mt cách không t nhiên, không thc t và 
 phát trin nhng cm giác sai lch v bn thân, v nhng iu mình 
 mong mun. Theo C. Rogers, cá nhân có khuynh hng mt mt làm 
 cho phn ln trng hp nhng tri nghim mà mình s sng trong th 
 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH THCS | 49 mu ngi mà mình ao c mun tr thành; t ch và t tin hn; tr nên 
 ngi hn, c áo hn và bc l mì nh nhi u hn; hiu ngi khác và 
 chp nhn ngi khác hn; có th ng u vi nhng vn  ca i 
 sng mt cách thích áng và d chu hn. 
 Nhng yêu cu mà C. Rogers a ra i vi nhà t v n ã óng góp ln 
 lao cho vic xây dng nhng phm cht o c và ngh nghip cho nhà 
 t vn và ngh t vn nh trung thc, thu cm trn vn, tôn trng, chp 
 nhn thân ch , tin vào kh nng gii quyt ca thân ch ... 
1.3. Phương pháp tư vấn dựa trên cách tiếp cận theo trường phái Gestalt 
 Phng pháp Gestalt c mt s nhà tâm lí h c c khi xng, c 
 bit là Fritz Perls (1893 — 1970). ó là cách thc t vn nhn mnh n 
 tính thng nht gia yu t c th (sinh lí) và yu t tâm lí to ra con 
 ngi vi t cách là mt chnh th. Do ó nó còn c gi là phng 
 pháp tip cn cu trúc. F. Perls không ch trng quá nhn mnh v quá 
 kh ca thân ch . Ông cho rng nên dành s chú ý vào kinh nghim hin 
 ti nhiu hn là quá kh ca thân ch và thân ch nên nhn trách nhim 
 v tình trng hin ti ch không nên phin trách ngi khác hoc quá 
 kh ca mình. F. Perls tp trung cao vào ý thc ca thân ch v s liên h 
 ca cm giác, nhng rung ng tình cm và t tng. Bng cách khuyn 
 khích thân ch tip xúc y  vi kinh nghim hin ti ca bn thân, 
 ông tin rng nhà t v n có th giúp thân ch hoàn thành “công vic còn 
 d dang”, tách lc nh ng r c ri trong tình cm, t c iu mà ngi 
 ta gi là Gestalt (s ng b), hay là các kinh nghim “mng r” và nh 
 th thân ch cm thy mì nh   c hoà nhp hn. S d thân ch có vn 
  v tâm lí là do nhân cách ca h không to thành mt th thng hp, 
 mt cu trúc (Gestalt).  mt s ln nhng ngi này có s tht vng cá 
 nhân là do nhng xung t vô thc gây ra ngn cn h tip xúc c vi 
 mt s tình cm, ý ngh ca mình. Phng pháp Gestalt thúc y con 
 ngi sng trong huyn tng, óng vai trò mt s nhân vt trong mng 
 ca mình, ý thc c nhng xúc cm ging nói, nhng vn ng ôi 
 bàn tay và ôi mt ca h, khám phá nhng cm giác c th cho n lúc 
 ó h không hay bit, tt c tìm cách kt ni nhng yu t khác nhau ó 
 li và khin cho con ngi t c s ý thc toàn vn v bn thân. Mc 
 ích ca t vn theo phng pháp này là a li cho con ngi mt s 
 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH THCS | 51 iu kin thit yu và y  nh C. Rogers a ra trong phng pháp t 
 vn tp trung vào cá nhân. i vi Ellis, iu quan trng là nim tin ca 
 thân ch vào trit lí ca RET, nhà t v n ch bo cho thân ch hoàn cnh, 
 cm xúc, nim tin, hu qu ca nhng suy ngh và khuyn khích thân 
 ch ng u mt cách ch ng vi hoàn cnh  t n s mi m 
 trong suy ngh và trong cuc sng. Ellis tin rng thân ch phi to c 
 s chuyn i t vic là nn nhân trong hoàn cnh ca chính mình tr 
 thành ngi có th kim soát c cuc sng ca bn thân, to nên s 
 thay i tích cc trong nhn thc và hành vi. 
— Phng pháp iu chnh nhn thc ca Aaron Beck 
 Phng pháp iu chnh nhn thc ca Aaron Beck cng da trên gi 
 thuyt cho rng nhng ri nhiu tâm lí c duy trì bi nhn thc không 
 phù hp và ông cng ch ng loi b nhng ri nhiu này bng cách 
 iu chnh, cu trúc li nhn thc. Mc dù có quan im ging vi cách 
 tip cn ca A. Ellis nhng cách tip cn ca Aaron Beck vn có nhiu 
 im khác bit. C A. Beck và A. Ellis u làm vic vi nhng suy ngh 
 ca thân ch , nhng A. Beck không ng ý vi quan im ca A. Ellis v 
 nhng suy ngh phi lí mà cho rng mnh  này quá n ý, quá mnh và 
 quá tim tàng. A. Beck thích ý tng vn  ca thân ch xut phát t 
 cu trúc nhn thc hn. S không ng tình này a n s khác bit 
 ln gia A. Beck và A. Ellis. Phng pháp tip cn ca A. Ellis là trc tip 
 và ging gii thì ca A. Beck là thu thp thông tin và lng nghe. Ca 
 A. Ellis là thuyt phc và chiu chung thân c h thì ca A. Beck là thm 
 dò mt cách mm mng vào th gii nhn thc ca thân ch . Trong khi 
 A. Ellis ph nhn tm quan trng ca mi quan h thu cm và tôn trng 
 thân ch vô iu kin, thì A. Beck nhn mnh rng t vn ch thành công 
 nu to lp c mt mi quan h nng m, không phê phán gia nhà t 
 vn và thân ch . Nhìn chung, A. Beck rõ ràng ã coi trng giá tr ca mi 
 quan h và nh hng ca nó n quá trình thay i ca thân ch hn 
 A. Ellis. Theo A. Beck, nhng ri nhiu tâm lí xy ra khi ngi ta nhìn 
 nhn th gii này nh là mt ni rt nguy him, y s e do. Khi iu 
 này xy ra vi ai ó thì rõ ràng  ngi ó có vn  (có sai lch) trong 
 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT HƯỚNG DẪN, TƯ VẤN CHO HỌC SINH THCS | 53