Module bồi dưỡng thường xuyên cấp Tiểu học - Phần 1: Một số vấn đề về tâm lí học dạy học ở Tiểu học

 NGUYỄN KẾ HÀO 
MODULE TH 
 1 
 Mét sè vÊn ®Ò vÒ 
 t©m lÝ häc d¹y häc 
 ë tiÓu häc 
 | 7 C. NỘI DUNG 
 Hiu tâm lí tr em  la tui hc sinh tiu hc và hiu c chính bn 
 thân mình, giáo viên tiu hc s có iu kin  thành công trong nhim 
 v dy hc, giáo dc. Hiu tr em không ch bit c im tâm sinh lí ca 
 các em, hoàn cnh sinh sng ca các em ra sao mà còn cn hiu c tr 
 em i vi gia ình và xã hi: "Tr em hôm nay th gii ngày mai" nh 
 Bác H nói: 
 Tr em nh búp trên cành 
 Bit n ng bit hc hành là ngoan 
 Ngay sau khi khai sinh ra Nhà nc Vit Nam Dân ch Cng hoà, Bác H 
 ã gi th cho hc sinh c nc, trong ó Bác nói vi th h tr ca 
 Nhà nc Vit Nam mi v mt trit lí giáo dc: 
 Non sông Vit Nam có tr nên ti p hay không, dân tc Vit Nam có c 
 v vang bc ti ài vinh quang sánh vai vi các cng quc nm châu c 
 hay không chính là nh mt phn ln  công hc tp ca các em . 
 Nhim v giáo dc th h tr — s nghip trng ngi òi hi  mi giáo 
 viên phi có trình  chuyên môn nghip v và o c ngh nghip — 
 Nhân cách nhà giáo. Giáo viên, trong quá trình hành ngh cn hc tp tu 
 dng sut i  gi gìn và hoàn thin nhân cách,  luôn là ngi 
 cùng thi vi hc sinh ca mình. 
 Các hot ng trong module này s c c th hoá và u hng tip 
 cn mc tiêu nêu trên. 
Hoạt động 1 
 KHỞI ĐỘNG (NHẬP MÔN) 
I. MỤC TIÊU 
 — Làm quen, to tâm th, nh hng và xác nh nhim v thc hin k 
 hoch bi dng thng xuyên ( xut nhu cu và nhim v ca cá 
 nhân v hot ng bi dng module). 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 9 Hoạt động 2 
 TÌM HIỂU BƯỚC CHUYỂN (BƯỚC PHÁT TRIỂN) CỦA TRẺ EM 
 TỪ HOẠT ĐỘNG VUI CHƠI SANG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 
 T la tui mu giáo ln n tui hc sinh tiu hc, c bit là nm u 
 tiên vào lp 1,  tr em có s chuyn bin c bit v tâm sinh lí. T chc 
 bc chuyn cho tr em  thi im này cn có s hiu bit tng tn v 
 tr em, hiu bit v s chuyn t hot ng vui chi (hot ng ch o) 
 n hot ng hc tp (hot ng ch o). 
I. MỤC TIÊU 
 — Xác nh c c im c bn ca tr em trong bc chuyn (bc 
 phát trin) t giai on có hot ng vui chi là hot ng ch o n 
 giai on có hot ng hc tp là hot ng ch o. 
 — Liên h vi thc tin dy hc  lp 1 hin nay  hiu rõ hn v lí lun và 
 thc tin dy hc  lp 1. 
 —  xut bin pháp t chc dy hc  lp 1 (v ni dung, phng pháp, 
 phng thc t chc và iu kin). 
II. PHƯƠNG PHÁP 
 — Tho lun, tng kt kinh nghim. 
 — D gi, gii quyt tình hung s phm theo nhóm. 
III. NỘI DUNG CHÍNH 
1. Từ hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo chuyển sang hoạt động 
 học tập là chủ đạo 
 * V hot ng ch o: ây là khái nim thng c dùng trong tâm lí hc, 
 c các nhà chuyên môn vn dng trong nghiên cu và trong các hot 
 ng thc tin ca mình. Theo A.H. Leônchep (nhà tâm lí hc ngi Nga), 
 thì hot ng ch o ca con ngi có 3 biu hin chính nh sau: 
 — Hot ng ln u tiên xut hin ích thc là nó (vi y  các im 
 c trng ca hot ng). 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 11 * Nhng ngày u ti trng nhiu tr em cha c chun b mt cách 
 khoa hc, phù hp quy lut. Thc t cho thy: 
— Tr em cha c hc trc, cha qua lp mu giáo ln, nhiu em cha 
 nói c ting Vit, cha quen vi môi trng có nhng iu mi l ca 
 lp hc, ni có nhiu tr em ng trang la nhng còn xa l, ni có 
 nhng quy nh mà tr cha quen,... Trong quá trình hc tp các em li 
 b ánh giá không phù hp, thng b im s thp chng khác gì "tht 
 bi" ngay t nhng ngày u ti trng, tác ng tiêu cc n tâm lí ca 
 tr: t ti mc cm, không còn hng thú hc tp. 
  nhà, các bc cha m thng hi im s ca con em mình và h không 
 vui khi con tr b im kém hoc im cha cao, t ó h có ý ngh sai 
 lm, cho rng con mình kém ci so vi con em nhng gia ình khác. Các 
 bc cha m này tìm cách giúp con thoát ra khi tình trng yu kém này 
 bng cách bt con hc thêm khin bu không khí trong gia ình không 
 vui, có nhng tác ng tiêu cc n tâm lí ca tr. 
— Nhng tr em c ("b") gia ình cho hc trc (hoc là  lp mu giáo 
 ln hoc là hc vi gia s), nhiu em ã bit c bit vit, luôn c 
 im cao cng s dn hình thành nhng nét tâm lí tiêu cc, nh tính ch 
 quan, nhu cu ng c hc tp thiu lành mnh, kiêu cng t mãn dn 
 n chnh mng không còn hng thú hc tp, ánh giá lch lc v bn 
 thân và v bn bè (t ánh giá cao v mình, coi mình gii giang hn 
 nhiu bn trong lp, dn n coi thng, thm chí xa lánh các bn c 
 im s thp hn). 
 Thc t cho thy, không phi tr em nào c hc trc u hc khá, 
 hc gii trong c quá trình tng lp hc, cp hc. Giáo s Ngô Bo Châu, 
 nm 1978 vào hc lp 1 Trng Thc nghim Ging Võ, Hà Ni, bt u 
 cng ch là mt tr em bình thng cha bit c, cha bit vit, cha 
 bit làm các phép tính. Rt nhiu tr em khác khi vào lp 1, ngay t ngày 
 u ã bit c, bit vit, bit cng, bit tr, t ra là hc sinh xut sc 
 (luôn c im 10) nhng khi hc lên các lp trên cng ch là nhng 
 hc sinh vi kt qu hc tp bình thng. 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 13 4. Đánh giá hoạt động học của học sinh lớp 1 
 Vic ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh lp 1 cn bám sát mc tiêu 
 giáo dc và chun kin thc và k nng dành cho lp 1. Lp 1 c nhiu 
 ngi gi là "Lp hc u i". Lp 1 có mc tiêu giáo dc khá n gin 
 vi mt s ch tiêu chính nh sau: 
 — Thc hin hot ng hc n cui nm t: 
 + c: cui nm hc c trn ít nht 40 ting/phút. 
 + Vit chính t: cui nm hc vit ít nht 30 — 40 ting/ 15 phút. 
 + Làm phép tính cng, tr trong phm vi 20 (trc 2002: trong phm vi 10; 
 t nm 2002 n nay: cng tr không có nh trong phm vi 100). 
 + Mt s hành vi li sng và k nng sng phù hp vi la tui. 
 Khác vi các lp hc ph thông khác, lp 1 có u vào rt phong phú, a 
 dng, ch có im tng i ng nht là  tui. S a dng, khác bit 
 ó c thu hp li trong quá trình hc tp ca các em, iu này c 
 th hin  Bng 1. Nhìn vào Bng 1 ta d dàng nhn thy: tr em nhng 
 ngày u lp 1 có s khác bit ln v tâm lí sn sàng ti trng, v vn 
 ting Vit, ch sau mt thi gian hc khong cách bit ó c thu hp 
 dn và n cui nm hc lp 1 mi tr em s cùng t hoc vt chun 
 quy nh. Nh vy là vic dùng im s  ánh giá và phân bit hc 
 sinh ngay t u nm hc là không phù hp vi cuc sng ca tr em và 
 vi khoa hc s phm. 
 Bảng 1 
 u vào lp 1 Cui kì I Cui nm (u ra) 
Phong phú, a d ng 
1. Tr bình thng: tâm Tr em có s gn nhau Mi tr em có kt qu 
sinh lí bình thng, c hn v vic thc hin hc tp u t chun 
hc qua mu giáo ln hot ng hc và kt qu tr lên. 
nhng không hc trc hc tp. 
theo kiu "lp 1 hoá". 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 15 V nguyên tc 
(1) Phù hp vi mc tiêu giáo dc c th, theo nh hng khích l ng 
 viên, nâng  tr em. 
(2) Kt hp tha áng gia nh lng và nh tính: i vi các môn hc có 
 lôgic tng minh nh Ting Vit, Toán, Khoa hc c ánh giá bng 
 thang im 10, các môn hc còn li và các hot ng giáo dc ánh giá 
 bng nh tính. 
(3) Không  li du n tiêu cc trong tâm lí tr em. 
(4) Trong hc kì I  lp 1 cha dùng im s  ánh giá hc sinh. 
 Thc hin trong thc tin dy hc 
 Theo nhng nguyên tc này và cn c vào chun kin thc và k nng các 
 môn hc cng nh yêu cu ti thiu v các hot ng giáo dc, vic 
 ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh c hng dn c th cho tng 
 môn hc, tng hot ng giáo dc  tng lp hc. 
 Kt lun s phm 
— i vi hc sinh lp 1, trong hc kì I không nên dùng im s  ánh 
 giá kt qu hc tp ca hc sinh. 
— Không nên cho tr em hc trc chng trình lp 1 (không nên lp 1 hoá 
 tr em mu giáo ln). 
— Không nên cho tr em vào hc lp 1 trc tui (trc 6 tui), k c nhng 
 tr em t ra thông minh, hiu bit nhiu so vi nhng tr em cùng trang la. 
 i vi hc sinh lp 1, thành công ln nht, giá tr ích thc i vi mi 
 tr em và cng chính là i vi mi gia ình và toàn xã hi c hin ra 
 mt cách tng minh qua các biu hin, nh các em thích n trng, 
 thích hc và tng bc có s tin b, t kt qu ít nht nh chun kin 
 thc, k nng và mt s yêu cu ti thiu v hành vi, li sng. Kt thúc lp 
 1 là du mc có tính lch s trong i mi ngi, ó là s kin chuyn t 
 "mù ch" n "sáng ch", m ra chân tri mi cho mi tr em. Chính vì 
 th mà mi trng hc, mi giáo viên cn tn dng c hi có mt không 
 hai này  ng viên, khích l tr em — mi tr em t chun tr lên u 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 17 — Có ý thc hn trong vic vn dng thích hp nhng iu thu nhn c 
 vào dy hc và qun lí dy hc  trng, lp mình ph trách. 
II. PHƯƠNG PHÁP 
 — Kho sát thc tin, quan sát, tng kt kinh nghim. 
 — Tho lun, gii quyt tình hung theo nhóm. 
III. NỘI DUNG CHÍNH 
1. Gia tốc phát triển của trẻ em 
 Tr em  la tui hc sinh tiu hc có s phát trin nhanh v tâm sinh lí 
 và t mc  cao hn so vi tr em các th h trc, cái thi mà mi 
 chúng ta còn  cùng  tui, hin tng này c các nhà chuyên môn 
 gi là "gia tc phát trin". 
 Gia tc phát trin là khái nim khoa hc, ó là biu hin d nhn thy 
  tr em khi ta theo dõi quan sát hành vi ca các em, ng thi có s 
 hi tng i chiu vi hành vi ca chính mình cách ây nhiu nm, 
 khi còn   tui tng ng. ó là nhng hành vi biu hin nhn 
 thc ca tr v th gii t nhiên, xã hi và con ngi, nhng hành vi 
 th hin s giao tip trong các mi quan h ca tr vi nhng ngi 
 thân và trong cng ng, là k nng ng x ca tr em i vi môi 
 trng, hoàn cnh sng. Nhng biu hin này c ngi ln gi là s 
 thông minh ca tr em, s ln khôn ca tr em, cái mà vài chc nm 
 trc ây ta không có c. 
 Nguyên nhân 
 — T môi trng xã hi và gia ình, áng chú ý là các phng tin thông tin 
 tuyên truyn bng nhiu loi hình dành cho c tr em và ngi ln ó có 
 nhng ni dung, nhng hình nh kích thích nhu cu, hng thú, nhn 
 thc ca tr. 
 — Chính bn thân tr có s phát trin do mt s tác ng t ch  n 
 ung, sinh hot, các cht kích thích có trong lng thc, thc phm,... 
 — Tác ng ca môi trng t nhiên, nh s ô nhim môi trng, bão t, 
 các cht phóng x có trong không khí,... 
 MT S VN  V TM L HC DY HC  TIU HC, NHNG GII PHP S PHM | 19